काठमाडौं-तराई फास्ट ट्रयाक : गल्ती कहाँ भयो ? अब के गर्ने ? सुरुङमार्ग र रेलमार्गलाई एउटै परियोजना बनाऔं

काठमाडौं-तराई फास्ट ट्रयाक : गल्ती कहाँ भयो ? अब के गर्ने ?

सुरुङमार्ग र रेलमार्गलाई एउटै परियोजना बनाऔं

२०७२ साउन २७ गते ११:१५ मा प्रकाशित

 1797  8 

  1

अरुणकुमार सुवेदी
लामो समयदेखि हेटौँडा-काठमाडौं सुरुङ मार्गको चर्चा छ । स्वप्नकारले स्वप्नकारिताको क्रम सुरु गर्नुभन्दा निकै पहिलेदेखि यसको चर्चा भएको हो । अलिपछि काठमाडौं-मधेस दु्रतमार्गको प्रस्तावमात्र आएन, डा.बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री हुँदा यसलाई राष्ट्रिय गौरवको आयोजना नै घोषणा गरियो ।

अरुणकुमार सुवेदी

यसैबीच यस स्वप्नकार लगायतका केही विकास चिन्तकहरुले वीरगञ्ज-हेटौँडा-काठमाडौं रेलमार्ग र काठमाडौं मेट्रो रेलको सपनाबारे यथेष्ठ उल्लेख गरेका छन् र स्वः र्स्फुत अध्ययन पनि केही हदसम्म भएको छ । यस स्वप्नकारले त हरेक बर्ष वित्तीय विश्लेषण अध्यावद्यकि गर्दै  वीरगञ्ज-हेटौँडा-काठमाडौं रेलमार्ग र काठमाडौ मेट्रो रेल परियोजनाको पूर्वसम्भाव्यताको प्रस्ताव आˆनो ल्यापटपमा राख्दै आएको छ । लामो समयदेखि स्वप्नकारलाई यो परियोजना पि्रय ‘फन्टासी’ झैँ भएको छ, बारम्बार दोहोर्‍याइरहने ।

अहिले हेटौँडा-काठमाडौैँ सुरुङ मार्ग पुनःचर्चामा आएको छ, पहिले इजाजत पाएको कम्पनी वा कम्पनी नेतृत्वले यो परियोजना अगाडि ल्याउन सकेन भनेर । अर्कोतर्फ सरकार स्वयमले उच्च प्राथमिकता दिएर बजेटसम्म विनियोजन गरिसकेको निजगढ काठमाडौं दु्रतमार्ग पनि अलपत्र झैँ परेको छ  । रेल मार्गको त गर्भाधान नै सुरसार छैन ।

अहिले यी दुई परियोजना नै अलपत्र पर्नु र रेलमार्ग जस्तो अपरिहार्य र अवस्यम्भावी परियोजनालाई सकेसम्म पछाडि धकेल्ने काम हुनु एउटा विकास माफियाकरण र योजना अभियन्ताहरुको दृष्टिकोण विहीनताको परिणति हो ।

गलत कहाँ भयो ?
कुनै पनि परियोजनालाई अगाडि लिएर आँउदा त्यसको सम्भाव्यता नै एकमात्र निर्णायक कारण हुन जान्छ । अझ त्यस्ता परियोजना पूर्वाधारमूलक ‘बुट’ अन्तर्गत निर्माण गरिनेखालका भएमा त्यसको वित्तीय परिसूचक र बजार नै निर्णायक मानकहरु हुन् ।

प्रथमतः हेटौँडा-काठमाडौं सुरुङ मार्गको आर्थिक सम्भाव्यता नै शंकास्पद रहन गयो, दोस्रो गल्ती वा षडयन्त्र त्यहाँ भयो, जसले वीरगञ्ज-हेटौँडा -काठमाडौं रेलमार्गको सोचलाई ठण्डा बाकसमा रहन बाध्य बनायो

यदि तराई -हेटौँडा-काठमाडौं द्रुतमार्गमा जाने प्रतिबद्धता राख्ने हो भने मेचीदेखि महाकालीसम्मका तराई क्षेत्र भई आउने सम्पूर्ण ट्राफिकलाई हेटौँडामा भेला पारेर सुरुङ मार्गबाटै छिराउने नीतिलाई बजारको हिसाबले अत्यधीक प्रतिफलयुक्त बनाउन पर्थ्यो । तर, सुरुङमार्गको इजाजत दिने अनि सरकार स्वयमले पूर्वका सवारीहरुलाई दु्रतमार्ग भई आउने अवस्था निर्माण गर्ने र पश्चिमका सवारी मुङलिङबाटै आउने अवस्था रहने हो भने यसले गर्दा वीरगञ्ज हेटौँडाका सवारीमात्रै सुरुङ्ग मार्गले प्राप्त गर्ने अवस्था रहन गयो ।

प्रथमतः हेटौँडा-काठमाडौं सुरुङ मार्गको आर्थिक सम्भाव्यता नै शंकास्पद रहन गयो, जसको परिणाम अहिलेका प्रबर्द्धकहरुले भोगिरहेका छन् ।

दोस्रो गल्ती वा षडयन्त्र त्यहाँ भयो, जसले वीरगञ्ज-हेटौँडा -काठमाडौं रेलमार्गको सोचलाई ठण्डा बाकसमा रहन बाध्य बनायो । आखिर रेलमार्गप्रति यत्रो उदासीनता र सडकमार्गको प्रचार र महत्व किन स्थापित भइरहको छ ? यो प्रश्नको उत्तरसँगै गल्ती / षडयन्त्रको यथारुपमा अगाडि आउँछ ।

‘अटो लवि’को अर्थराजनीतिक प्रभाव
नेपालको व्यापार र राजश्वको ठूलो परिमाण अटोमोवाइल क्षेत्रसँग सम्बन्धित छ । अरबको तेलको व्यापार, त्यसबाट सरकारलाई प्राप्त हुने राजश्व, अटोपार्टस, अटोमोवाइलदेखि टायर, ट्युव बनाउनेहरुसम्मको स्थिति हेर्दा स्वतः यसको परिमाण आँकलन गर्न सकिन्छ ।

बाषिर्करुपमा टाटादेखि टोयोटासम्म र बजाजदेखि स्कोडा सम्मको व्यापार कत्रो होला र ती कम्पनीहरुले आ-आˆना राष्ट्रलाई के कति राजश्व  र रोजगारी देलान् ? कुरा स्पष्ट छ । अर्थात भन्न खोजिएको ‘अटो लवि’ नेपालमा धेरै शक्तिशाली छ, जसको प्रभावले ‘विकास माने सडक’ भन्ने आम प्रचारको प्रभावमा नेपाली जनता र नेपाली राजनीति लामो समयदेखि परी आएको छ ।

यसैले सडकका विकल्पहरुप्रति जनता, राजनीतिक क्षेत्रहरु  र योजना अभियन्ताहरुको समेत ध्यान गएको देखिन्न । यही सोच, प्रभाव वा ‘अटो लवि’ को प्रचार षड्यन्त्रले रेलमार्गलाई सोचमा सम्म ल्याइएन र सुरङमार्ग र द्रुतमार्गका योजनाहरुलाई बढी जनपि्रय बनाउने तारतम्य निर्माण गरियो ।

सुरुङको झल्को दिने गरी बनाइएको फ्लेक्स

अहिले सुरुङमार्ग पनि असफलताको संघारमा छ । यो प्रबर्द्धनको असक्षमता भन्दा पनि नीति र योजनाको सरकारी अकर्मन्यताका कारणले भएको हो भन्ने मेरो ठहर छ ।

तर, गम्भीर कुरा के हो भने नेपाली उद्यमीहरु र सामान्य जनता समेतको लगानीको ठूलो परिमाण खेर जाने अबस्था आएको छ । कुनै पनि लगानी खेर जानु भनेको लगानीकर्तालाई मात्र हैन, राज्यलाई पनि नकारात्मक अवस्था आइपर्नु हो ।

माथिका गल्ती/षडयन्त्रबाट पाठ सिकेर नयाँ सोचमा अगाडि बढनुपर्ने अवस्था आएको छ ।

अबको नयाँ बाटो
अब साना सपना हैन, पुरापूर महत्वाकांक्षी सपनातर्फ लाग्नुपर्छ भन्ने निर्क्यौल छ स्वप्नकारको । सुरुङमार्ग र रेलमार्गलाई एउटै कम्पनीको परियोजना बनाइनुपर्छ । भीमफेदीसम्म यसै पनि सडक छ नै, स्तरोन्नतिमात्र गरे पुग्छ । त्यसपछि बनाइने सुरुङ र सडकलाई रेलमार्गसँगै जुम्ल्याहारुपमा निर्माण गर्नुपर्छ ।

यहाँनेर स्वप्नकारले करिब ९ बर्ष अगाडि लेखेको पुस्तक ‘सपनाका गाथाहरु’ कै केही प्रसङ्गको पुनरुक्ति गर्नुपर्ने भयो । पूर्व-पश्चिमको पूरा ट्राफिक त्यही मार्गलाई दिने नीति निर्माण गर्नुपर्छ । यसै पनि नारायणघाट बाट हेटौँडा हुँदै सुरुङमार्गबाट आउँदा दुरी पनि २५/२६ कि.मि कम पर्न जान्छ । समय पनि एक /डेढ घण्टा बच्छ र बाटो पनि त्रिसुलीको किनारामा हिँड्दाझैँ खतरा हुनेछैन । पूर्वलाई त भन्नै परेन । यसप्रकार रेलमार्ग र सुरुङ सडकको सम्भाव्यता बढाउन सकिन्छ ।

वीरगञ्ज-हेटौँडा-काठमाडौं रेलमार्गलाई काठमाडौं  मेट्रोरेल समेतको एकीकृत परियोजना बनाइनुपर्छ । यदि यसरी बीरगञ्जलाई  पशुपतिनाथसँग रेलले जोड्ने हो भन्ने एकघण्टा लगभगमा वीरगंजबाट पशुपतिनाथ आइपुग्न सकिन्छ । यदि भारतका हरेक प्रान्तका ठूला शहरहरुमा र स्थानीय भाषामा टेलिभिजनहरुमा उचित प्रसार गर्ने हो भने यस्तो सुरक्षित मार्गबाट आउने भारतीय तिर्थालु र पर्यटकको संख्या उलेख्य हुनेछ । भारतका हिन्दु धर्माबलम्बीको ठूलो संख्या नेपालको अर्थतन्त्रका लागि बरदान हुनेछ ।

तर, पुनः कुरा उठ्ला वित्तीय व्यवस्थापनको । सुरुङमार्गको सानो (सापेक्षित रुपमा ) वित्तीय व्यवस्थापन हुन सकेन भने वीरगञ्ज-हेटौँडा-काठमाडौं सडक तथा रेलमार्ग र काठमाडौंभित्रको मेट्रो रेल सञ्जाललाई आवश्यक पर्ने यत्रो ठूलो वित्तीय व्यबस्थापन कसरी जुट्न सक्ला ?

यसका लागि स्वप्नकारसँग स्पष्ट वित्तीय मोडेल छ । यसलाई आत्मश्लाघाका रुपमा नलिन अनुनय गर्दछु । सरकारले नीति तथा कानुन दिए पुग्छ, वर्तमान राज्यकोषको ठाडो लगानी पनि चाहिन्न । नीति, उचित कानुन र वित्तीय मोडेल भएपछि यस्ता परियोजना पनि असम्भव हुन्नन् । राज्यले पनि राष्ट्रिय गौरवका आयोजना यस्तै महत्वकांक्षी योजनालाई बनाउनुपर्छ । ३०/३५ मेघावाटका जलबिद्युतलाई बनाउने सिन्के सोचबाट माथि उठ्नु अपरिहार्य छ । डक र रेल्वे परियोजनाको हकमा पनि यही कुरा सत्य हो ।

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/08/310919/#sthash.oaW9tJj0.dpuf

निकास का चार विकल्प

निकास का चार विकल्प

/fi6« hln/x] 5 ,. G]f/f]x? a];¬/f af;¬/L ahfO/x]5g . x/]s ;r]t gful/s Jou| 5 . d¬n¬ssf] l:lylt o:tf] 5 cfh . wd{ lg/k]Iftfsf] la?4 / /fi6«sf] ;f:s[lts klxrfgsf] kIfdf bGls/x]sf] cfGbf]ngsf] Hjfnf ljr ;+l3otfsf] l;df+sg ;fj{hlgs x¬gf;fy csf]{ 88]nf] ;¬? ePsf] 5 . sltko gful/sx?n] Hofg u¬dfPsf 5g . lhjg si6s/ aGg yfn]sf] 5 . ;+;f/df ;]gf jf tfgfzfxfn] hf/L u/]sf ;+ljwfg klg skm\{o¬ nufP/ 3f]if0ff u/]sf] Oltxf; 5}g xf]nf t/ oxf ;+ljwfg ;efn] hf/L ug]{ eg]sf] nf]stfGqLs ;+ljwfg nfO skm{o¬ lar 3f]if0ff ug¬{ kg{] la8Dagf k¬0f{ l:ylt :ki6 b]lvG5 .

uNlt sxf / s] <

clxn]sf] l:yltsf] lgdf{0f /ftf] /ft ePsf] xf]Og . nfdf] ;dob]lv l8hfOg ul/Ptf klg  pTsif{ eg] bf];|f] hgcfGbf]ng af6 ;¬? ePsf] xf] . s¬g} ;dodf lawfossf] lgjf{rg lht]sf t/ cfkm\g} g]tfn] lj36g u/]sf / lj36g ;+ljwfg ;Ddt 5 elg ;jf]{Rr cbfntn] 7x/ u/]sf k¬j{ ljwfos x?nfO /fhf 1fg]Gb|sf] x¬s¬djf6 Pp6f ;efdf ?kfGtl/t ul/of] . To;kl5 ;+ljwfgnfO hj{h:tL u/]/ s¬g} ;dodf klg hg k|ltlglwsf] a}wflgstf gkfPsf k¬j{ cft+sjfbL x?nfO h:s]nfjf6 Tolx ;efdf x¬lnof] . Tof] ;+1f ljlxg ;efn] pk|fGt cfpg] elgPsf] ;+ljwfg ;efnfO ltg j6f clgjfo{ k¬j{ zt{ x? t]{;fof] . != u0ftGq @= wd{lg/k]Iftf #= ;+l3otf . lo ltg}j6f k¬j{ zt{x? jt{dfg /fhlglts cWofosf] hggL elgPsf] af/a¬b] lbNnL;Ddmf}tfdf slx st} pNn]v ul/Psf] lyPg gt hg cfGbf]ngd} dfu sf ?kdf g} cfPsf lyP . cfh ltg} k¬j{ zt{x? dWo] wd{ lg/k]Iftf / ;+l3otf un kf;f] ePsf  5g . ;fob u0ftGq klg To:t} x¬GYof] xf]nf t/ tfTsflng /fhf 1fg]Gb|n] u0ftGq :yfkgfsf] lg0f{onfO cfkm\gf] ;f:s[lts / /fhlglts k/Dk/fsf] j}wflgstfsf cfwf/df cfh ;Dd s¬g} j}wflgs / /fhlglts r¬gf}lt lbPsf 5}gg . tfTsflng /fhfn]g} u0ftGq :jLsf/ ul/;s]kl5 o;sf] j}wflgstf k|lt s¬g} r¬gf}lt ePg . t/ wd{ lg/k]Iftf / ;+l3otf sf] d¬4f eg] To:tf] lg{jLjfb cj:yfdf /x]g . wd{ lg/k]Iftf dfly :jKgsf/n] oy]i7 n]lv ;s]sf] 5 / ;+l3otf dfly klg . cfh l:ylt hl6n eO;s]sf] 5 .lgsf;sf nfuL :jKgsf/ s]lx ljsNkx? k|:t¬t ub{5 .

!=clxn] sfu|];– Pdfn] / oLgs}  /fhlglts nfOgsf bnx?sf] nueu ltg rf}yfO ax¬dtsf] zlQm 5 . o;sf/0f ;+ljwfg ;efdf lolgx?n] rfx]h:tf] ;+ljwfg kfl/t u/fpg s¬g} ;d:of b]lvGg . t/ d¬Vo ;d:of eg]sf] ltg} bnx?sf] c:ki6tf / cndn b]lvPsf] 5 . clxn]sf] ;+l3otfsf] l;df+sg x]bf{ /fhf dx]Gb|sf rf}w c~rn / /fhf lj/]Gb|sf kfr ljsf; If]qsf ljefhgnfO s]lx csf]{ b]vfpg] k|oTg :j?k cfwf/ lxg dgf]ut ljefhg ul/Psf] :ki6 x¬G5 . ;+l3otfsf] d¬4f rf}w c~rn jf kfr ljsf; If]qnfO zlQm / ;|f]t sf] ljs]lGb|s/0f ug]{ dfu n] cfPsf] lyPg . o;sf] s]lGb|o ;jfn klxrfgsf]g} lyof] . olb  klxrfg sf cfwf/df /fHosf] k¬g{ ;+/rgf gug{] xf] eg] sfu|]; Pdfn] ;d¬xn] :ki6 ug¬{ k5{ . of] s¬/f ;+fjf]wg x¬b}g /fHo PsfTds g} /xG5 . ;+l3otfsf] ljefhg PsfTds /fHosf] k|zf;lgs ljs]lGb|s/0f dfq xf] . of] s¬/f sf] :ki6 hjfkm sf+u|];– Pdfn] ;d¬xn] lbg ;Sg¬ k5{ . bf]unf s¬/f ug]{ ;do 5}g  . olb o:tf] l:ylt ePdf If]lqo ,hflto klxrfgjfbLx?n] klg cfkmgf] ljsNk ;f]Rg] 5g / /fHon] klg Pp6f b[li6sf]0fdf cfkmgf] st{Jo / ;d:ofnfO ;Djf]wg ug]{ /fhlso bfloTj k¬/f unf{ . of] klxnf] t/ kL8fbfos ljsNk x¬g ;Sb5 .

 @= ;+l3otsf] d¬4f jt{dfg /fhgLltsf] k|:yfg b:tfj]hdf gePtf klg d¬n¬sdf Pp6f ultn] :yflkt e};s]sf] 5 . o;sf] cfjZostf 5 ÷ 5}g elg hgdt ;+u|xdf hfg] To; kl5 dfq ;+ljwfgnfO clGtd ?k lbg] csf]{ ljsNk x¬g ;Sb5 of] ljsNk wd{lg/k]Itfsf nfUL klg nfu¬ ug{¬ k5{ elg cfjh pl7/x]s} 5 .

 #= ;+l3otfsf] wf/0ff hflto / If]lqo klxrfg s} cfwf/df p7]sf] d¬4f xf] . of] d¬4fnfO ;+jf]wg u/]/ ;+l3otf sf] ljefhg ug]{ . of] ljsNksf] kIfdf :jKgsf/ klg /x]s} xf] .

 $= dflysf ltg}j6f ljsNkdf ;+ljwfg;ef / jt{dfg /fhlglts g]t[Tj :k:6 lbzf lng c;Ifd b]lvPsf n] c/fhstfsf] l:ylt a9bf] s|ddf 5 . o:n] /fi6«sf] cl:tTj g} z+s6fkGg b]lvg yfln;s]sf] 5 . /fi6« z+s6df kbf{ clGtd cfwf/ eg]sf] ;]gf xf] . /fi6« nfO hNbf] cj:yfdf ;]gfn] 5f8g ;Sb}g . of] ;]gfsf] bfloTj klg xf] . o;sf/0f ;]gfn] ;Qf lgoGq0f lnO jt{dfg cGtl/d ;+jwfg vf/]h ul/ ;]gf 4f/f hf/L gof cGtl/d ;+ljwfgsf  cfwf/df gof /fhgLlts k|ls\of ;¬? Ufg]{ . Pp6f ;r]t gful/sn] o:tf] n]Vg ldN5÷ ldNb}g :jKgsf/sf] a|Dxn] b]v]sf] s¬/f n]vsf] xf] . of] ljsNk s¬g} cltzo /f]uaf6 d¬lQmsf nfuL …Pgf:y]l;ofdf’ nfg¬ k/]h:tf] ;dfwfg xf] . kL8fbfos x¬g ;Qm5 t/ /fi6«nfO /f]ud¬Qm ug{ ;Sb5 . hLjge/ k|hftGqsf nfuL ;+3if{ u/]sf] TolQm xf] :jo+ :jKgsf/ . clxn] o:tf] cf}ilw sf] l;kmfl/; af/] n]lv/xg¬ :jodsf nfuL klg sd si6s/ ePg .

नेपालका ‘सिउडो’ कम्युनिष्ट र धर्म निरपेक्षता

नेपालका ‘सिउडो’ कम्युनिष्ट र धर्म निरपेक्षता !

प्रदेशको सीमांकन सांस्कृतिक पहिचानका आधारमा गरौं

२०७२ साउन १८ गते १०:१२ मा प्रकाशित

 2463  9 

  0

अरूणकुमार सुवेदी
नेपालका कम्युनिष्ट नेताहरुको धर्म सम्वन्धी धारणाहरु सुनेपछि यो स्वप्नकार छक्क परेको छ । यो हास्यास्पद स्थिति हो ।

कामरेड मोहनविक्रम सिंहदेखि लिएर बाबुराम, माधव नेपाल, झलनाथ, खड्ग ओली सबैमा यो हास्यास्पद धारणा देखियो । कम्युनिष्ट वा मार्क्सका अनुयायीहरु अनिस्वरवादी हुन्छन् । कुनै संवैधानिक सपथ लिँदा पनि ईश्वरका नाममा सपथ लिँदैनन् ।

अरुणकुमार सुवेदी

उदाहरण नेपालमा नै पनि देखिएकै हो । अर्थात कम्युनिष्टहरु आस्था (फेथको अर्थमा ) विहीन हुन्छन् । तर, नेपालका कम्युनिष्टहरु आफूलाई धर्मनिरपेक्ष भन्ठान्छन् । अर्थात मस्जिद गए ‘एकल क्याप’ लगाएर अल्लाह ओ अकबर भन्छन्, गुम्बा गए वुद्धम शरणम…. पशुपति गए नम शिवाय..  इत्यादि ।

एउटा व्यक्ति बहुआस्थाको हुनै सक्दैन, जुन नेपालका कम्युनिष्टहरु भइरहेछन् । कम्युनिष्टले त सबै धर्म बर्जित हुनुपर्छ भन्नुपर्ने हो । यिनलाई अनिश्वरवाद र धर्मनिरपेक्षताको भेद नै थाहा भएन सायद ।

वस्तुत : कम्युनिष्टहरुले संविधानमा धर्म सम्वन्धी केही उल्लेख नहोस् भन्न सक्थे । तर, त्यो भनेनन् । किन ? कुरा स्पष्ट छ, वहाँहरुको प्रतिवद्धता इशाइकरण र हिन्दु संस्कृतिप्रतिको द्रोहमा छ ।

धर्मान्तरण र धर्म निरपेक्षता
नेपालमा धर्मनिरपेक्षता धर्मान्तरणका लागि छुट दिने र बहुमत सांस्कृतिक समुहमाथि सांस्कृतिक हिंसा गर्ने, सामाजिक विग्रह उत्पन्न गर्ने औजारका रुपमा प्रयोग भएको सत्य कसैबाट छिपेको छैन । यसले नेपालका धेरै जनजातिहरुको सांस्कृतिक पहिचान धरापमा परिसकेको छ ।

यदि यही स्थिति कायम रहे स्वप्नकार ठोकुवाका साथ लेख्छ-एक दशकभित्र नै प्रायः पहाडी जनजातिहरुमा आफ्नै जातभित्र धार्मिक द्वन्द्व हुनेछ, निज धर्ममा रहेका र अतिक्रमणकारी आस्थामा गएका अर्थात इशाई भएकाहरु वीच । जसका प्रारम्भिक संकेतहरु देखिन थालिसकेका छन् ।

अहिले धर्मनिरपेक्षताका विरुद्ध उर्लिएको जनमत देखेर ग्रीन डलरले जन्माएका विभिषणहरु तिल्मिलाएका छन् । यसको विकल्पमा अर्को शब्द खोज्ने क्रम सुरु भएको छ । शब्द जेसुकै राख, संविधानमा सांस्कृतिक अतिक्रमण रोक्न खास व्यवस्था हुनैपर्छ ।

अन्तरिम संविधानमा पनि धर्मान्तरण दण्डनीय अपराध हो भनिएको छ, तर तिब्र गतिमा यो अपराध भइरहेको छ ।

सर्वप्रथम संविधानसभाले यो अपराधको जाँचबुझ गर्न न्यायिक आयोग गठन गरी दोषीलाई कारवाही गर्ने प्रक्रिया अगाडि वढाओस् । अनि संविधानमा पनि धर्मान्तरण गर्नु गराउनुलाई दण्डनीय अपराधका रुपमा राखोस् । र, जसले स्वेच्छाले धर्म परिवर्तन गर्छ, उसलाई उसको पहिलेको धार्मिक वा जातीय पहिचानका कारणले राज्यले दिने सकारात्मक विभेदको सुविधा नदिइने प्रावधान होस् । समान नागरिक संहिता होस ।

यी प्रावधान राखेर ल्याइएको संविधानमा शब्द विन्यास मात्र ठूलो कुरा होइन ।

प्रदेश विभाजनको सांस्कृतिक आधार
संसारमा राज्य निर्माण, अवसान र निरन्तरताको इतिहास स्वप्नकारले चारवटा राष्ट्रियताका आधारहरुबाट निर्धारित हुने विश्लेषण गर्‍यो । यस सम्वन्धमा स्वप्नकारको ८/९ वर्ष अगाडि प्रकाशित पुस्तक सपनाका गाथाहरुमा एउटा खण्डमा राम्ररी सम्प्रेषण गरेको थियो । कालगतिले त्यस सन्दर्भको पुनरुक्ति गरी आम जनता सामु राख्नुपर्ने बाध्यता पर्न गयो ।

यसै पनि यो स्वप्नकार बाध्य नभई आफ्नो लय विमुख भएर राजनीतिक मुद्दामा कलम चलाउन चाहँदैन ।  तर, कुरा राष्ट्र  र राष्ट्रियता , पहिचान र प्रजातन्त्रको सहअस्तित्वको पर्‍यो, सहयुक्तिको पर्‍यो ।

राष्ट्रियताको पहिलो आधार नै सांस्कृतिक राष्ट्रियता वा जातीय राष्ट्रियता हो । जब  राष्ट्र बहुपहिचानयुक्त हुन जान्छ, तब सबैभन्दा ठूलो  समुहको राष्ट्रप्रतिको निज भाव (विलोङगिङनेसको अर्थमा) राष्ट्रियताको अर्काे प्रमुख आधार बन्न जान्छ ।

जब कुनै पनि राष्ट्रको मूलप्रवाह सांस्कृतिक राष्ट्रियतालाई कमजोर बनाइन्छ र सबैभन्दा ठूलो सांस्कृतिक वा जातीय समुहलाई बचावको अवस्थामा पुर्‍याइन्छ, तब त्यो समूह पनि राष्ट्रियताका लागि लड्ने आक्रामक मनस्थितिवाट बिमुख हुन जान्छ । त्यसपछि अर्को सवल आधारले राष्ट्र थेग्नु पर्छ । त्यो हो-सवल सैन्यशक्ति ।

यी सवै परिस्थिति नआउने एउटै अवस्था रहन्छ, त्यो हो समृद्धि । उल्लेखित चारवटै आधारमा नेपालको राष्ट्रियताको जुइनो खुकुलिँदै छ भन्नुपर्दैन । यसैले स्वप्नकार चिन्तित छ र वीचवीचमा लय अन्तर गरिरहन्छ, राजनीतिक मुद्दाहरुतर्फ लागेर ।

नेपालमा रहेका तमाम जनजातिहरुका पहिचान हिन्दु सांस्कृतिक पहिचानका विरोधी हुन् भन्ने पश्चिमाहरुबाट विभाजन गरी सांस्कृतिक अतिक्र्रमण  गर्ने सुत्रद्वारा स्थापित रणनीतिक प्रचारको प्रभाव हो । गल्ती यही नै भयो ।

हिन्दु राष्ट्रियतालाई नेपालको मूलप्रवाह मान्नेहरु जातीय र क्षेत्रीय पहिचानको विरुद्ध उत्रिए र जातीय एवं क्षेत्रीय पहिचानका कुरा गर्नेहरु समष्टिगत पहिचानको विरोधीझै प्रतीत भए । यही कारणले राष्ट्रियताका आधारहरु कमजोर हुँदै गए ।

यो अवस्था यति फुलाउन खोजियो कि नेपाली सेनालाई नै जनजाति र तागाधारीमा विभाजन गर्नेसम्मको दुस्साहस भएकै हो । तर, आजसम्म त्यो सम्भव भएको छैन । यो नेपालीहरुको सौभाग्य नै मान्नुपर्छ । नेपाली सेना स्वयम नै सांस्कृतिक राष्ट्रियताको सुत्र र भावनाबाट संगठित छ, त्यसको स्वरुप र नामाकरणमासमेत धर्म निरपेक्षताका नाममा यथेष्ठ प्रहार भएका हुन् र भइरहेछन् ।

अब मुलुक जागेको छ, सबै पहिचानवादीहरु सांस्कृतिक राष्ट्रियता र प्रादेशिक अखण्डताका लागि एक हुन थालेका छन् । जसबाट सांस्कृतिक राजनीतिकलगायतका सबै बाह्य हस्तक्षेपकारी खेलहरुको अन्त्य निकट देखिन्छ । यसका लागि उत्साहको वातावरण पनि क्रमशः बन्दैछ । सांस्कृतिक राष्ट्रियताका लागि छरपस्ट भई गरिएका आन्दोलनहरुप्रति पनि जनताको ठूलो सर्मथन रह्यो ।

परिणामस्वरुप गाईलाई राष्ट्रिय जनावरबाट हटाउने र राष्ट्रिय झन्डा परिवर्तन गर्ने षडयन्त्र सफल हुन सकेन । जबरजस्ती लादिएको धर्म निरपेक्षता पनि हट्ने पक्काजस्तै छ । अब सबै पहिचानवादी एक भएमा अबको आन्दोलनले हिन्दुराष्ट्र र पहिचानको संघीय ज्यामिति पनि निर्माण हुनेछ ।

संघीय ज्यामिति

स्वप्नकारको स्पष्ट दृष्टिकोण छ क्षेत्रीय वा जातीय सांस्कृतिक पहिचानवादीहरु राष्ट्रिय पहिचानका आंगिक पक्षहरु हुन् । आफ्नो पहिचानको कुरा गर्ने अर्को पहिचानलाई अस्वीकार गर्नाले बिग्रह हुन सक्छ, विखण्डन हुन सक्छ । यसैले स्वप्नकार संघीय संरचनामा पनि पहिचानलाई स्वीकार्नु पर्छ भन्ने पक्षमा छ । यसका आधारमा नेपाललाई जनपद (क्याण्टनको अर्थमा) हरुको संघ बनाउन उचित हुने तर्क छ ।

नेपाललाई पहिचानका आधारमा संघीय विभाजन गर्दा यस्तो प्रस्ताव छ स्वप्नकारको । यस सुत्रको पहिचानमूलक संघीय ज्यामितिलाई सबैले स्वीकार गर्नै पर्नेबेला भएको छ । कुनै पनि बहानामा दमन वा आलटाल हुनु अर्को त्रासदीलाई निम्तो दिनु हो ।

यो स्वप्नकारको धारणा हो । यी सबैका आधार र राष्ट्रिय जनगणनाको तथ्यांकका आधारमा पनि समष्टिगत पहिचान हिन्दु सांस्कृतिक नै हो भन्नेमा स्वीकार्नै पर्ने स्थिति छ ।
(लेखक नेपाली कांग्रेसनिकट बुद्धिजीवी हुन्)

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/08/307039/#sthash.oKiUZhw4.dpuf

हिन्दु धर्म : पहाडे, मधेसी र जनजातिलाई जोड्ने सूत्र - See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/07/304714/#sthash.EwcH1hkj.dpuf

हिन्दु धर्म : पहाडे, मधेसी र जनजातिलाई जोड्ने सूत्र

सांस्कृतिक वा जातीय पहिचान नभई राष्ट्र बन्दैन

२०७२ साउन १२ गते १०:१५ मा प्रकाशित

 580  15 

  0

अरुणकुमार सुवेदी
राजनीतिमा प्रवेश नगरौं, आर्थिक मुद्दा र विकासमाथि मात्रै लेखिरहुँ भन्ने सोचमा बीचमा बीचमा विचलन आउँदोरहेछ । सञ्चारमाध्यममा आएका केही अज्ञानतापूर्ण टिप्पणीहरु सांस्कृतिक अतिक्रमण र सांस्कृतिक विस्तारवादका हिमायतीहरुका प्रचार स्रामग्रीका विरुद्ध मेरो राष्ट्रियताप्रतिको चेतले चुप बस्न दिएन । मैले खप्नै सकिँन यसर्थ धर्मसापेक्षता र राष्ट्रियता उपर यो लेख लेख्नै पर्ने भयो ।

अरुणकुमार सुवेदी

राष्ट्र के हो ? राजनीतिशास्त्रको कखरा जान्ने जोसुकैलाई थाहा भएकै कुरा हो । राज्यको व्युत्पतिका आधार कुनै एउटा सांस्कृतिक वा जातीय समूहले निश्चित  भूगोललाई शासकीय एकाइमा परिणत गर्‍यो र संगठित भयो भने त्यसलाइ राज्य भनिन्छ । अर्थात एउटा राज्यको उत्पतिको पहिलो आधार नै सास्कृतिक वा जातिय पहिचान हो यसलाइ केही उदाहरणवाट प्रस्टयाउन बेस होला ।

सोभियत संघ, युगोस्लाभिया र चेकोस्लोभाकिया किन टुक्रिए र त्यस्तो साउदी अरबको छेउमा ८/ ९ लाख जनसंख्या भएको कतार अलग राष्ट्र कसरी भयो ? जर्मन किन एकीकरण भयो ? दक्षिण सुडान किन सुडानबाट टुक्रियो ? भारतमा किन नागाल्याण्ड र कश्मिरमा अलगावको समस्या छ । तर, गुजरात र तमिलनाडुमा किन छैन ? उत्तरआयरलैण्ड किन टुक्रिन चाहन्छ ? चीनलाई सानो जनसंख्या भएको तिब्बत र सिञ्जियानमा किन विखण्डनको समस्या छ ? अख्वाजिया, चेचेनिया, पूर्वी युक्रेन, करिन प्रदेश (वर्मा) रख्खाइ (वर्मा) जस्ता क्षेत्रको लडाइको कारण के हो ?

साम्यवादी अझ अक्टोबर क्रान्तिपछि निर्माण भएको सोभियत संघमा जनघनत्वको हिसावले क्रिश्चियनहरु बढी थिए । तर, कम्युनिष्ट शासनले चर्चमाथि प्रतिवन्ध लगायो, जातीय पहिचानका राज्य (समाजवादी) गणतन्त्रहरु चाँहि यथावत राखियोजस्तै उक्रेन, जर्जिया, मेसोडोनिया कजाकिस्तान इत्यादि । रसिया जर्जिया उक्रेन लारभिया जस्ताख्रिस्तान गणतन्त्रहरुका जनतालाई जोड्ने चर्चलाई निशेष गरियो । उनीहरुको जातीय पहिचान यथावत राखियो ।

जुन दिन सोभियत संघ उदार प्रजातन्त्रको बाटोतर्फ लाग्यो वा साम्यवादको पतन भयो, त्यसदिन सोभियत संघको गणराज्यहरुका जनताहरुलाई एक अर्काेसँग जोड्ने सुत्र थिएन । अर्थात जर्जियन र रसियन एक ठाउँ बस्नुपर्ने कारण केही थिएन । भाषा र जात मिल्दैनथ्यो, जोड्ने चर्च थिएन, परिणामस्वरुप टुक्रियो ।

एउटा सांस्कृतिक वा जातीय पहिचान नभई राष्ट्र बन्दैन । राष्ट्र बन्ने क्रममा बहुमतको पहिचानलाई अल्पमतले स्वीकारे राष्ट्र एक रहन्छ, अस्वीकार गरे टुक्रन्छ

बहुमत खिस्तानी जातहरु एकअर्कासँग टुकि्रएपछि अल्पमत मध्ये एशियामा इस्लाम बहुल गणतन्त्रहरु झन टुक्रिने नै भए । यही सुत्रमा बाल्कन (युगोस्लाभिया) टुक्रियो । चेकोस्लोभाकिया टुक्रियो । बोस्नियामा मुस्लिम सर्भ युद्ध भयो । कोसोभोको समस्या आयो । चेच्निया, अख्वाजिया, पूर्वी युक्रेन सबैमा देखा परेको समस्या जातीय पहिचानको नै हो । तर, यसको विपरीत जर्मन एकीकृत भयो, जसको आधार जातीय नै थियो ।

अफ्रिकामा जातीय पहिचान र अस्तित्वको युद्ध डरलाग्दो नै थियो र छ । सुडानको दक्षिण क्षेत्रका प्रकृति पूजक आदिवासी काला जातिलाई पहिले धर्मान्तरण गरी इसाइ बनाइयो । त्यसपछि उनीहरु उत्तर सुडानका अरबहरुसँग एउटै राष्ट्रमा बस्न चाहेनन्, परिणामस्वरुप ठूलो युद्धविभिषकापछि धार्मिक आधारमा सुडान टुक्रियो ।

भारतको उत्तरपूर्वी राज्य नागाल्याण्डमा ४०/४५ वर्ष पहिले प्रकृतिपूजक हिन्दु ८० प्रतिशत थिए । आज त्यहाँ ७० प्रतिशत इसाइ छन् र बिखण्डनको समस्या पनि सुरु भएको छ ।

कश्मिरमा पनि पहिले कश्मिरी हिन्दुहरुलाई लखेटियो । जर्बजस्ती मुस्लिम बहुलक्षेत्र बनाइयो, आज त्यहाँ पनि उग्रवाद र विखण्डनको समस्या छ । तर, भारतका अरु क्षेत्रहरुका बासिन्दा एकअर्कामा भाषा अनुहार नमिले पनि बिखण्डनको भावना छैन, किन ? कुरा स्पष्ट छ-  भारतको सांस्कृतिक राष्ट्रियताको मूलप्रवाह अर्थात हिन्दु संस्कृति जहा सवल छ, त्यहाँ विखण्डनको भावना छैन । जहाँ कमजोर छ, त्यहाँ विखण्डनको समस्या छ ।

चीनको स्थिति पनि भारतको जस्तै देखिन्छ । विशाल जनस्ांख्यामा अत्यन्त सानो अनुपात भएको तिब्बतेली र उग्योर मुस्लिममा समस्या देखा परेको छ । यी दुबै हान जातीय पहिचानका आधारमा बनेको राष्ट्र चीनमा बस्न चाहान्नन् । तिब्बतदेखि मञ्चुरिया र भित्री मंगोलियालाई बुद्ध धर्मले हानहरुसँग जोड्न सक्दथ्यो । तर, कम्युनिष्ट शासनमा धर्मको निषेध भयो, जोड्ने सुत्र नै निस्प्रभावी बन्न पुग्यो ।

बर्माको करिन रख्खाइ समस्या जातीय या धार्मिक पहिचानकै लडाइँ हुन् । हिन्द चीनका मानिसहरुको अनुहार उस्तै देखिए पनि जातीय आधारमा नै अलग-अलग राष्ट्र बनेका छन् । उत्तर आयरल्याण्डको क्याथोलिक पहिचान लामो समयदेखि विद्रोहरत छ ।

अर्थात सारांशमा एउटा सांस्कृतिक वा जातीय पहिचान नभई राष्ट्र बन्दैन । राष्ट्र बन्ने क्रममा बहुमतको पहिचानलाई अल्पमतले स्वीकारे राष्ट्र एक रहन्छ, अस्वीकार गरे टुक्रन्छ ।

नेपालको समस्या के हो ?
नेपाल बहुजातीय, बहुभाषिक र बहुधार्मिक वा बहुपहिचानयुक्त भएकोमा बिवाद छैन । तर, यो जातीय र क्षेत्रीय विविधतालाई एक सुत्रमा बाँध्ने एकल सांस्कृतिक पहिचान के हो ? त्यो नै नेपाली राष्ट्रियताको आधार हो ।

धर्म निरपेक्षताको विकल्प धार्मिक हिन्दु राज्य होइन, संघीय लोकतान्त्रिक हिन्दु गणतन्त्र एउटा पहिचानसहितको आधुनिक राष्ट्र हो

कर्णालीका ठकुरी, पहाडी खसहरु, नेवार समुदाय, मनकामनाका पुजारी मगर, गढीमाईका पुजारी धारु, मैथिलहरु, छिन्ताङका पुजारी राई लगायत पूर्वका किरातहरु इत्यादि सबैको एकल पहिचान भनेको सनातन हिन्दु सांस्कृतिक पहिचान नै हो । यो नै राष्ट्रियताको आधार हो । यदि यो भन्दा अलग आधारअरु केही छन् भने मलाई सुझाइदिए कृतज्ञ हुनेछु ।

धार्मिक राज्य के हो ?
सनातन हिन्दु राष्ट्रको अर्थ धार्मिक राज्य (थियोक्रेटिक स्टेट ) होइन । इरानमा जस्तो कुनै मठाधीसमा राज्य अधिकार जाने कुरा होइन । न त पहिले नै यहाँ त्यस्तो भएको थियो ।

हिन्दु धर्मको इतिहासमा राज्यलाई धर्माधिकारीहरुले नियन्त्रण वा हस्तक्षेप गरेको इतिहास विरलै पाइन्छ । यो पहिलेको तिब्बत वा बर्तमान भ्याटिकन जस्तो राज्यको कल्पना होइन ।

धर्म निरपेक्षताको विकल्प धार्मिक हिन्दु राज्य होइन, संघीय लोकतान्त्रिक हिन्दु गणतन्त्र एउटा पहिचानसहितको आधुनिक राष्ट्र हो ।

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/07/304714/#sthash.EwcH1hkj.dpuf