भुकम्प पछीको अर्थनिति,बहस्-१

बहस : भूकम्पपछि कस्तो मौद्रिक नीति अपनाउने ?

२०७२ जेठ १५ गते १२:१५ मा प्रकाशित

 3393  41 

  4

अरुणकुमार सुवेदी

नेपालले ०७२ वैसाख १२ गते विनाशकारी भूकम्पको सामना गर्नुपर्‍यो । त्यसका ३ वटा पराकम्पनसहितले गोरखादेखि रामेछाम- ओखलढुंगासम्मका पहाडी क्षेत्रका साथै काठमाण्डौ र काभ्रे उपत्यकाले ठूलो विनाशलीलाको सामना गर्नुपर्‍यो । सांस्कृतिक धार्मिक ऐतिहासिक धरोहरदेखि लिएर व्यक्तिगत सरकारी सम्पतिको क्षति त भयो नै लगभग ९ हजार मानिसहरुले जीवनसमेत गुमाए । हजारौं घाइते भए ।

नेपालको कमजोर राजनैतिक  संस्थापना, स्थायी द्वन्द्वरत राजनैतिक वातावरण र सरकारको कमसल साखका वीच राहत र उद्धारमा नेपालले सोचेअनुसार नभए पनि प्रचार गरिएजस्तो नराम्रो पनि रहेन ।

अरुणकुमार सुवेदी

भूकम्पको समष्टिगत थितिलाई मूल्याङकन गर्दा यस स्वप्नकारको विश्लेषण छ- विज्ञहरुले चेतावनी दिएको अनुपातमा सहरी क्षेत्रमा धनजनको क्षति कम भयो र राहत /उद्धारमा अपेक्षाभन्दा सरकारले राम्रै काम गर्‍यो । अब तुरुन्तको राहत र उद्धारको अवस्था लगभग सकिएको छ र पुनर्निर्माण एवं नवनिर्माणको अध्याय सुरु भएको छ ।

यसकारण नव निर्माण र पुनर्निर्माणको कार्ययोजना शुरु हुनुपूर्व नीति तथा योजनामा सघन बहस जरुरी छ भन्ने मेरो राय छ । सोही बहसका लागि यो लेख लेख्ने प्रयत्न गरेको छु :

वर्तमान संकटलाई सम्वोधन गर्नका लागि कस्तो आर्थिक नीति आवश्यक पर्छ ? यो प्रश्न अहिले सबैभन्दा महत्वपूर्ण छ । यसका लागि निकट समयमा आउँदै गरेको मौदि्रक नीति, सरकारको नीति तथा कार्यक्रम र बजेटको दुरगामी महत्व हुनेछ । यी  तीनवटै विषयमा केन्दि्रत रही केही नीतिगत र कार्य चिन्तनमा आमूल परिवर्तन हुनुपर्ने निक्र्यौलका लागि तर्क र तथ्यगत विश्लेषणको खाँचो छ । भूकम्पीय विपतले जुन आर्थिक मन्दी लिएर आउँदैछ, त्यसलाई सम्वोधन गर्न मौदि्रक नीतिमा अलग सोच आवश्यक छ ।

नेपाल सरकारको आर्थिक नीति/मौद्रिक नीतिको नेतृत्वदायी भूमिकामा रहेका अर्थमन्त्री रामशरण महतको अतीतलाई नियाल्दा उहाँबाट त्यस्तो अपेक्षा गर्न सक्ने स्थिति कमै देखिन्छ ।

राष्ट्र बैंकको वर्तमान नेतृत्वको कार्य-चिन्तन पनि अर्थमन्त्रीभन्दा अलग रही अर्थमन्त्रीको सोच र कार्य चिन्तनलाई नै परिवर्तन गर्न सक्ने औकातको छैन । बरु अर्थमन्त्रीको  आदेश पालनको स्थितिमा देखिन्छ ।

यसकारण भोलि यस विपतलाई सम्वोधन गर्ने भनी जारी गरिने मौद्रिक नीतिले नेपालको पूर्वाधार क्षेत्र र उत्पादनशील क्षेत्रमा कतै तहस-नहस त पार्दैन  ? यस विषयमा ठूलो भय छ यो स्वप्नकारलाई । वर्तमान अर्थमन्त्री र गर्भनरको कार्य-चिन्तन र अतीतलाई नियाल्दा नेपाली मुद्राको अवमूल्यन गरिने सम्भावना अत्यन्त ठूलो छ ।

भूकम्पको निहुँमा बढी प्रचार र वास्तविकता

भूकम्पीय विपतको निहुँ पारेर आर्थिक संकटमा नाममा नेपाली अर्थव्यवस्था जति कमजोर भएको छ, त्योभन्दा प्रचार ठूलो हुनेछ । र, त्यो अवस्थालाई निराकरण गर्न वैकल्पिक बाटाहरु अवलम्वन गरिने छैन र नेपाली मुद्राको अवमूल्यनको उपाय अवलम्वन गरी राजस्व बढाउने कोशिस गरिने सम्भावना छ ।

यदि यस्तो उपाय अवलम्वन गरिएमा त्योभन्दा ठूलो आत्मघाती कदम केही हुने छैन । राष्ट्रको ऋण स्थानीय मुद्रामा झन बढ्नेछ । महंगी आकासिने छ । जनताको दैनन्दिनी धान्नै नसकिने हुनेछ । परिवत्र्य विदेशी मुद्राको उपयोग गर्नुपर्ने पूर्वाधार विकास आयोजनाको लागत हवात्तै बढ्नेछ । कर्पोरेट तहबाट प्रवर्तित त्यस्ता आयोजनाका वित्तीय सूचकहरु नकारात्मक हुनेछन् । सम्भाव्यता नकारात्मक हुनेछ । परिणामस्वरुप ठूलो मात्रामा स्थानीय लगानी जोखिममा पर्ने स्पष्ट छ ।

नेपालको विदेशी मुद्राका स्रोतहरु मध्ये विप्रेषणमा खासै ठूलो नकारात्मक असर नपरे पनि पर्यटनमा ठूलै असर परेको छ । तर, पुनर्निर्माण र नवनिर्माण हेतु केही आएको पनि छ ।

निर्यात क्षेत्र खासै ठूलो नभएको र तुरुन्त बढाउन पनि सक्ने अवस्था नरहेकाले सरकारले बैकल्पिक मार्गहरु सोच्नैपर्छ ।

उपायहरु धेरै हुन सक्छन्, यो स्वप्नकार त्यसको शुक्ष्म विशेषज्ञ हैन, तर, आजसम्मको अनुभव र सामान्य चेतका आधारमा तुरुन्त अवलम्वन गर्नुपर्ने नीतिगत परिवर्तनको उपाय सम्प्रेशण गर्न चाहन्छु ।

नवनिर्माणका क्रममा भूकम्पीय विनासका कारणले गर्नुपर्ने सामाजिक-आर्थिक लगानीलाई निकै सानो अंश हुनेगरी ठूलो विकास लगानीको नीति लिएर सरकार आउनुपर्छ ।

बजारमा संकुचन सुरु भइसकेको छ । कर संकलन घटिसक्यो भनेपछि बजारमा आर्थिक क्रियाकलाप होस् र उत्पादनशील क्षेत्रले गति लेओस भनेर शिघ्र नयाँ कर्जा नीति आउनुपर्दथ्यो । यस्तो असमान्य अवस्था हुँदा पनि राष्ट्र बैंकले यसतर्फ ध्यान पुर्‍याएको देखिँदैन

सरकार वा सरकारका प्रतिष्ठानहरुले क्रय प्रत्याभुति दिएका वा आयमा प्रत्यक्ष नियन्त्रण गर्न सक्ने प्रकारका ठूल्ठूला परियोजनाहरुलाई निजी वा कर्पोरेट वा सार्वजनिक-निजी साझेदारीमा तुरुन्त अगाडि बढाई त्यसलाई आवश्यक पर्ने कर्जा रकम बाह्य स्रोतहरुवाट लिन सक्नुपर्छ, जसका लागि राज्यले जमानतसमेत बस्नुपर्छ ।

यसका लागि कुनै पनि कर्पोरेट लगानीमा राज्यले जमानत दिँदै नदिने बर्तमान नीति परिर्वतन गर्नै पर्दछ । वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वको इमान र साख कमजोर भएको अवस्थामा यस्ता नीतिहरुको दुरुपयोग हुन सक्ने कुरामा स्वभाविक शंका लाग्न सक्छ । यसका लागि क्षेत्र निर्धारण गर्न सकिन्छ । यसमा नियन्त्रणका लागि सार्वभौम संसद पनि छँदैछ ।
अन्य निकाय पनि छँदैछन् । यो कुरालाई अझ बोधगम्य बनाउन उदाहरणहरु नै उल्लेख गर्नु असल होला :

ठूला आयोजना नरोकौं

अध्ययन गरिसकिएका ठूला जलविद्युत आयोजनाहरु, जस्तो-अरुण ३, उपल्लो कर्णाली, तामाकोशी-३, पश्चिम सेती बुढी गण्डकी, नलसिंह गाढ, नौमुरे आदि छन् । तुरुन्त अध्ययन गरी अध्ययन र निर्माणलाई अंश /अंशमा समानान्तर लान सकिने परियोजनालाई पनि सरकारले अगाडि बडाउन सक्दछ, जस्तो-वीरगञ्ज-काठमाडौ रेल र काठमान्डौको मेट्रो रेल ।

त्यसैगरी नेपाल-भारत द्वीपक्षीय हितमा  एवं द्वीपक्षीय सन्धिका आधारमा अगाडि बढाउन सकिने अति ठूला परियोजनाहरुलाई पनि अध्यनकालीन लगानीको परियोजना सुरु नै गर्न सकिन्छ । जस्तो- कोशी उच्च बाँधमाथि अध्ययनकालीन लगानी तुरुन्त आउन सक्छ भने कणर्ाली-चिसापानी र पञ्चेश्वर तुरुन्त सुरु गर्न सकिन्छ ।

अहिलेको परिप्रेक्षमा यी कुरा अत्यन्त ठूला सपना लाग्न सक्छन् । तर यो सोच राजनैतिक नेतृत्वसँग यस्ता सपनाको फम्र्याट नै नभएर उत्पन्न भएको हो ।

जब हाम्रा दुईतिर यत्रा ठूला स्रोत राष्ट्रहरु छन् भने त्यस्ता ठूला परियोजना हामीले गर्न नसक्ने कुरै आउन्न । यस्ता ठूला परियोजनाहरुमा लगानी जुट्नु भनेको पुनर्निर्माण र नवनिर्माणको लगानीले अर्थतन्त्रमा पार्ने प्रभावका सामु त्यो धेरै सानो हुनेछ ।

कर्जा नीति कस्तो बनाउने ?

अर्को अत्यन्त महत्वपूर्ण विषय हो, कर्जा नीति । नेपाल संसारकै अनुदार, अव्यवहारिक, संकीर्ण र कठोर कर्जा नीति भएको राष्ट्रमध्ये पर्दछ । पुनः नवनिर्माणका लागि तथा आपतकालीन दायित्वका लागि सरकार बढी आन्तरिक ऋण लिन बाध्य भएको छ ।

यसले गर्दा कर्जाको माग र आपूर्तिको सन्तुलन बिग्रन सक्छ र यही कठोर कर्जा नीति अरु कठोर कर्जा बन्न सक्छ । यसको सम्भावना ठूलो देखिन्छ । यस्तो अवस्था आउन नदिन मात्र हैन, वर्तमान कर्जा नीतिलाई नै उदार बनाई कर्जाको उपभोग बढाउनु अपरिहार्य छ ।

धितोपत्र बजार सन्तुलित रहोस् भनी सरकारी नियन्त्रणका वित्तीय संस्थाहरुले लगानी गरी साना लगानीकर्तालाई मूल्य अवरोहबाट मार्का नपरोस् भनी जुन नीति अवलम्वन गरियो, त्यो त्यस्तै कर्जा नीतिमा पनि असल परिवर्तनको जरुरी छ ।

बजारमा संकुचन सुरु भइसकेको छ । कर संकलन घटिसक्यो भनेपछि बजारमा आर्थिक क्रियाकलाप होस् र उत्पादनशील क्षेत्रले गति लेओस भनेर शिघ्र नयाँ कर्जा नीति आउनुपर्दथ्यो । यस्तो असमान्य अवस्था हुँदा पनि राष्ट्र बैंकले यसतर्फ ध्यान पुर्‍याएको देखिँदैन ।

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/05/282622/#sthash.LiYee1x7.dpuf

8 barsh agi prakashit pustak ko euta khanda ko kehi ansh

काठमाडौंमा दलालको प्लटिङ : बालसन्ततिको छातीमा छुरा

'भिल्लका हातको मणिजस्तै भयो अलकापुरी'

२०७२ जेठ ९ गते १६:०८ मा प्रकाशित

 1664  68 

  1

अरुणकुमार सुवेदी
विसं. ०४६ सालको जनआन्दोलनपश्चातको प्रथम निर्वाचित सरकारमा आवास तथा भौतिक योजनामन्त्री थिए नेपाली कांग्रेसका वरिष्ठ नेता बलबहादुर राई । स्थानीय निर्वाचन पनि भइसकेको थियो । काठमाडौंका नगरप्रमुख थिए पीएल सिंह र उपप्रमुख नवीन्द्रराज जोशी ।

काठमाडौं तीव्रतर वृद्धिको दिशामा लागिसकेको थियो । चक्रपथ बाहिरसमेत बीच-बीचमा चारआने, पाँचआने घर देखा पर्न थालिसकेका थिए । त्यसले एक कुरुप काठमाडौंको संकेत गर्न थालिसकेको थियो । योजनाकारहरुसँग काठमाडौं कस्तो बनाउने भन्ने योजना नै नभएकाले यस विषयमा ध्यान गएको थिएन ।

सबै भूमिसुधारका कुरा गरिरहन्थे । तर, मोरङ, झापा, सुनसरी, नवलपरासी, चितवनजस्ता उर्वर भूमिमा जथाभावी जनघनत्व बढिरहेको थियो । मानो मुरी फल्ने खेतहरु सिमेन्ट र कङक्रिटका भीडमा दबिइरहेका थिए । यसले सम्पूर्ण भूमिको १७ प्रतिशतमात्र उर्वर र बसोवासयोग्य भूमि भएको नेपालको कठोर भाविष्यप्रति संकेत गरिरहेको थियो ।

यसलाई कसरी जनसंख्या, कृषि र पर्यावरणको सन्तुलित व्यवस्थापन हुन सक्छ ? त्यसउपर कस्तो नीति हुन्छ र त्यस नीतिले ल्याएको वातावरणलाई आफ्नो व्यापारिक चाख र कमाइका लागि आम लगानीकर्ताले उपयोग गर्न सक्छ, सक्तैन भन्ने लगायतका विषयमा यो स्वप्नकारले यी सबैलाई जोडेर एउटा इन्जिनियरिङ तयार गरेको थियो ।

यसका लागि काठमाडौंलाई उपयुक्त उदाहरणका रुपमा लिन उचित हुनेछ । काठमाडौंको सम्भावित विजोगपूर्ण विकासको हेक्का यो स्वप्नकारलाई त्यस बखत नै भएको थियो । त्यसबाट व्यापारिक लाभको पनि राम्रो आकर्षणले सायद बढी उत्प्रेरित पनि गरेको थियो ।

केही ‘इन्जिनियर’ तथा ‘प्लानर’ साथीहरुको टोलीले एउटा प्रस्ताव तयार पारेको थियो । जसमा केही नीतिगत आधारहरुलाई कानूनी स्वरुप दिई ऐन कानूनको व्यवस्था गर्नुपर्ने थियो ।

१) उपत्यकाको भू-उपयोग नीति निर्माण गरी व्यापारिक, सांस्कृतिक (हेरिटेज), आवासीय, कृषि इत्यादि भूमिको वर्गीकरणको नीति र नियम बनाउने ।

२) उक्त नीतिका आधारमा एकीकृत नक्सा प्रणाली लागू गरी उपत्यकाभरिको एउटै नगर विकास प्राधिकरण गठन गर्ने ।

३) बसोबास प्रयोजनका लागि ‘एक परिवार एक मात्र घर’ को नीति लिने, सोभन्दा माथि भएमा उच्च कर लगाउने र व्यापारिक क्षेत्रको घरमा क्षेत्रफलका आधारमा कर लगाउने । आवासीय घरलाई व्यापारिक प्रयोग गर्न नदिने ।

४) निर्माण क्षेत्रबाहेक कृषिभूमिमा घर इत्यादि निर्माण गर्न नदिने । उक्त भूमि कृषिका लागि मात्र प्रयोग गर्नुपर्ने । कृषिभूमि घोषित गरी भूमि मालिकले कृषि प्रयोजनमा नल्याई ६ महिनाभन्दा बढी बाँझो राखेमा त्यसलाई दण्डनीय मान्ने ।

५) बसोवास क्षेत्रको अधिकतम उपयोग गर्न संयुक्त आवास (एर्पाटमेन्ट) को नीति लिने, जसलाई कम्तिमा ५० प्रतिशतभन्दा कम जमीन (घडेरी) प्रयोग गरी एक वर्गफिट जमीन पाँच वर्गफिट निर्माण गर्न पाउने नीति लागु गर्ने । सोभन्दा कमको मापदण्डमा सरकारले वैज्ञानिक आवास क्षेत्र घोषणा गरेको ठाउँमा एकल घर (बंगला) बनाएमा त्यसलाई उच्च कर लगाउने ।

काठमाडौंको अहिलेको घर घडेरी व्यवस्थापन प्रणाली पृथ्वीमाथिको चरम ज्यादती हो, आफ्नै सन्ततिको अन्नहरण हो

६) कसैले आवासीय क्षेत्रको जग्गा (पैतृक वा नीति लागू हुनुअघि खरिद गरिएको) बेच्नु परेमा नगर विकास प्राधिकरणलाई मात्र बेच्न पाउने व्यवस्था गर्ने ।

बंगला प्रयोजनका लागि कसैले त्यस्तो जग्गा खरिद गरेमा एक निश्चित समयभित्र निर्माण नगरेमा उक्त जग्गा फेरि प्राधिकरणले लिलाम गरी आफ्नो सेवाशुल्क कटाई बाँकी रकम उक्त व्यक्तिका नाममा जम्मा गरिदिन पाउने नियम बनाउने ।

७) एउटा ‘एकल घर’ बनाइसकेको व्यक्तिले अर्को घर-घडेरी खरिद गर्न नपाउने तर विल्डर्सहरुले भने खरिद गर्न पाउने र बेचबिखन गरी सरकारलाई कर तिर्नुपर्ने व्यवस्था गर्ने ।

८) घडेरी जग्गाको विक्रेता नगर विकास प्राधिकरण मात्र हुन पाउने व्यवस्था गर्ने ।

यो नीति लागू गरी नागरिक प्रयोजन (सिभिल युटिलिटिज्), पर्यावरणीय संरक्षण, यातायात इत्यादिको विकास गरी काठमाडौं र अन्य नगर क्षेत्रमा आधुनिक विकास गर्न सकिन्छ ।

यसर्थ यी सबै कुरा समावेश गरिएको एउटा रिपोर्ट तयार गरी काठमाडौंका उपप्रमुख नवीन्द्रराज जोशी र मन्त्री बलबहादुर राईलाई एक-एक प्रति दिई यसको महत्व बुझाउन मन्त्रीसँग एउटा बैठकको समय पनि व्यवस्था भयो ।

यसलाई उच्च प्राथमिकता दिन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाका सल्लाहकार जयप्रकाशप्रसाद गुप्ता (जेपी आनन्द) लाई पनि लविङ गरियो । यस सम्बन्धमा नवीन्द्रराज जोशीसँग एकपटक भन्दा बढी भेट भएन । उनले तिवारी थरका एकजना इन्जिनियरसहितको मिटिङ गर्नुपर्छ भन्ने रायका साथ उक्त नीतिगत रिपोर्टको प्रशंसा गरे । तर, छलफलका लागि फेरि कहिल्यै कुरा उठाएनन् ।

मन्त्री बलबहादुर राईसँगको भेटमा भने स्थिति निकै अचम्मको भयो । नीति र योजनाको हकमा सम्वेदनशील विषय लिएर हामी आवास तथा भौतिक योजनामन्त्री बलबहादुर राईको निवास पुगेका थियौं । उनले समय ठीकै दिए । धैर्यका साथ हाम्रा कुरा पनि सुने । तर, उनको टिप्पणी अचम्मको थियो- ‘हाम्रो समाजमा यो सम्भव छैन, एउटै छतमुनि सबै जातिको मान्छेको घर कसरी सम्भव हुन्छ ? भन्या जति सम्पत्ति राख्न कसरी नदिने ? हाम्रो परम्परा नै घरजग्गालाई सम्पत्ति मान्ने हो ।’

उनको यस्तो जवाफले यो स्वप्नकार हदप्रभ भयो । अब उनलाई यस्ता गतिशील सपनाका बारेमा बुझाउने शब्द र समय बाँकी थिएन । उनीसँगको भेटले के कुरा इंगित गर्‍यो भने यो नीति र नियमका लागि कांग्रेसको अरु कुनै प्रभावशाली नेतृत्वबाट कुरा उठाउन गरिनुपर्छ ।

९० परिवारलाई चार आनाका दरले घडेरी वितरण गर्ने हो भने बाटोसहित २५ रोपनी जग्गा लाग्छ । बहुतले घरबाट २० रोपनी जग्गाको दुरुपयोग रोकी धानखेत बाँकी राख्न सकिन्छ

तर, तत्कालीन सत्ता सञ्चालक अर्थात नेपाली कांग्रेसमा अर्को संस्कृतिको सुरुवात भइसकेको थियो । सरकारमा गएका र नगएका पनि प्रभावशाली नेता तथा कार्यकर्ताहरु कुरा मिलाउने सुब्बामा परिणत भइसकेका थिए ।

प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले सातजना मन्त्रीलाई विनासूचना हटाई नयाँ नियुक्ति गरेपछि असन्तुष्टि र असुरक्षाको वातावरण सुरु भएको थियो । यसर्थ शक्तिमा पहुँच हुँदै भविश्यका लागि साम, दाम, दण्ड, भेद सबै प्रकारका कर्म/कुकर्म गरेर भए पनि यथेष्ट परिग्रह गर्नुपर्छ भन्नेहरुकै पकडमा पार्टी र सरकार पर्दै गइरहेको थियो । यो संस्कृतिमा नीतिका गीत गाउन कोही तयार देखिँदैन्थ्यो । यसकारण केही द्वारहरु भट्किएपछि यो क्रम रोक्नु नै उचित लाग्यो ।

पछि बालाराम घर्तीमगर आवास तथा भौतिक योजनामन्त्री हुँदा एर्पाटमेन्टको कानून त आयो तर आज पनि काठमाडौंको हविगत झन्झन् स्खलित हुँदै गएको छ ।

अहिले चक्रपथ बाहिर एक वर्गफिट घडेरीमा साढे तीन वर्ग फिटसम्म निर्माण गर्न पाउने कानून छ जसले उपलब्ध घडेरीको २९ प्रतिशत क्षेत्रफलमै लक्षित परिवार संख्यालाई आवास उपलब्ध गराउन सकिन्छ ।

तर, यतिबेला नगर योजना २ आनाका घडेरी बेचिरहेछ । उदाहरणस्वरुप, एउटा पाँच रोपनी क्षेत्रफलको घडेरी लिने हो भने त्यसमा ९६ हजार वर्गफिटको बहुतले घर बनाउन सकिन्छ । यसले लगभग ९० परिवारलाई सम्पूर्ण सुविधायुक्त आवास उपलब्ध हुन्छ ।

यदि ९० परिवारलाई चार आनाका दरले घडेरी वितरण गर्ने हो भने बाटोसहित २५ रोपनी जग्गा लाग्छ । त्यसका थप सुविधा केही हुँदैन । यहाँ बहुतले घरबाट बीस रोपनी जग्गाको दुरुपयोग रोकी भविष्यका पीँढीलाई धानखेत बाँकी राख्न सकिन्छ ।

तत्कालीनरुपमा पनि जमिन लगानीको आकर्षण क्षेत्र बनिसकेको थियो । सत्तावृत्तका मानिसहरु किसानसँग सस्तो जमिन किनेर आफ्नो प्रभाव प्रयोग गरी सरकारी स्रोतसाधनसमेतका माध्यमबाट बाटो खुलाएर प्लटिङ गरी बेच्न थालिसकेका थिए । यस्ता माफियाहरु प्रगतिशील नीतिका विरुद्धमा थिए । सरकार र पार्टी तिनै माफियाको नियन्त्रणमा थिए । नयाँ नेपालसम्म आइपुग्दासम्म पनि यसको क्रमभंग हुनसकेको छैन, यो जगजाहेर नै छ ।

अहिले काठमाडौंमा लगभग ३० लाख घर घडेरीका लागि कित्ताकाट गरिएको छ । नेपालभरिका शहरी क्षेत्रको गणना गर्ने हो भने यो आँकडा एक करोडको हाराहारीमा पुग्छ । एक करोड घडेरीमा पाँच करोड जनसंख्या अट्छ, जो नेपालको जनसंख्या तीन करोडभन्दा माथि मात्र छ । ग्रामीण क्षेत्रमा कति जनता छन्, सबैलाई ज्ञातै छ । आखिर यो मात्रामा घर-घडेरीको उत्पादन शून्य कारोबार केवल दलाली र व्यापारका लागि भइरहेछ ।

यो क्रम रोकेर पूर्वाधारविकास र उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी प्रवाहित गरिनुपर्छ । काठमाडौंको अहिलेको घर घडेरी व्यवस्थापन प्रणाली पृथ्वीमाथिको चरम ज्यादती हो, आफ्नै सन्ततिको अन्नहरण हो । आफ्नो पैसा कमाउने सुरमा हामी आफनै सन्तानलाई भोकै मार्न उद्यत भएका छौं ।

काठमाडौंको उर्वर खेतका गह्राहरुमा दलालले पारेका प्लटिङका चिराहरु देख्दा मलाई आफ्नै बालसन्ततिको छातीमा छुरा चलाएजस्तो लाग्छ ।

एक त्यान्द्रो बिउ रोप्दा एक गाँज धान हुने काठमाडौंको उर्वरभूमि सकिन लाग्यो । तराई पनि सकिने क्रममा छ । अब भविष्यका पीँढीलाई कमसेकम भूमि त छाडौं । यो सबै सरोकारवाला पक्षहरुसँग रोदन र क्रन्दन पनि हो ।

सार्वजनिक प्रतिष्ठानहरुको अनावश्यक दायित्व लिएर सरकार बसेको छ । तर, आवासजस्तो अत्यावश्यक क्षेत्रमा सार्वजनिक प्रतिष्ठान गठन गर्नेतर्फ सोचसम्म बनेको छैन

सानो कुरा, ठूलो अर्थ

काठमाडौं नेपालको सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या केन्द्र हो । यहाँको विरुप प्रणालीमध्ये साह्रै खट्किने एक हो-मासु प्रणाली । चोक चोकमा भाग लगाएर मासु बेच्ने र रिक्सावालाले राँगा र बङ्गुरको मासु तानेको दृश्य मासु उपभोक्ता र निरामिस कसैलाई पनि अवश्यमेव मनपर्ने होइन । क्वारेण्टाइनको त कुरै छाडौं, खाने सामग्रीको रुपमा देख्नसम्म सकिने गरी व्यवस्थापन पनि भएको हुँदैन मासुमा ।

कम्तिमा उपत्यकाको पायक पर्ने ठाउँमा वधशाला विकास गरी स्वस्थ्य पशुको मासु उपयुक्त किसिमको प्याकिङ गरी फ्रेसहाउस तथा ग्रोसरीहरुमा किन्न पाइने अवस्था निर्माण गर्न सकिन्छ, पहिले नै पनि सकिन्थ्यो । यस्तो सामान्य कुराको पनि व्यवस्थापन नहुनु लाजमर्दो हो ।

काठमाडौंको अर्को उराठलाग्दो समस्या हो- यसका नदी किनाराको सुकुम्बासी बस्ती । यही क्रम निरन्तर रहने हो भने उपत्यकाका सबै नदीका कोरिडर केही वर्षभित्रै सुकुम्बासीका झुङ्गी झोपडीले भरिनेछन् । स्थिति यहाँसम्म भएको छ- भारतको आन्ध्र प्रदेशका नागरिकहरुसमेत त्यहाँ झोपडी बनाएर बसेका छन् । पुरुषहरु दिनभर तान्त्रिक र ज्योतिष भएर टुँडिखेल वरिपरि बस्छन् र घरघर चाहार्छन्, महिला र केटाकेटी मगन्ते बनेर हिँड्छन् ।

नेपालीहरुको हकमा बाहिरका जिल्लामा वा काठमाडौंमै तिनीहरुको थातवास भएर पनि अतिक्रमण गरी बसेका छन् वा सही सुकुम्बासी हुन् ? कसैलाई थाहा छैन । यसउपर पनि एउटा स्वप्नील योजना छ ।

कुरा राष्ट्रिय नीतिमा नै ठोकिन्छ । हरेक नागरिकलाई नागरिकता दिने सरकारले तिनीहरुको सम्पत्ति र अन्य व्यक्तिगत विवरणचाँही एकीकृतरुपले राखेन । राखेको भए नागरिकता मिलान गर्दै उक्त व्यक्तिको घरजग्गा राज्यको अन्य भागमा भएनभएको पत्ता लगाउन सकिन्थ्यो/सकिन्छ । यसका लागि सबै मालपोत कार्यालयहरुलाई एकीकृत अभिलेखमा राखे पुगिहाल्छ । त्यसबाट छान्दा पनि कोही सुकुम्बासी नै ठहरे उसलाई थातवासको व्यवस्था गर्नुपर्छ । बाँकी अतिक्रमणकारीलाई कानूनी कारबाही गरिनुपर्छ ।

सुकुम्बासी भनी पहिचान गरिएकाहरुलाई निजी क्षेत्रको संलग्नतामा आवास उपलब्ध गराउन सकिन्छ । निश्चित सकुम्बासीलाई आवासीय टावर बनाई निश्चित वर्गफिटको आवास उपलब्ध गराएबापत सरकारी स्वामित्वमा रहेको कुनै उपयुक्त स्थानको कति भूमि आवासीय एपार्टमेन्ट विकास गरी बेच्ने सर्तमा उपलब्ध गराउनुपर्छ भनी खुला बोलकबोल गर्न सकिन्छ ।

यसो भए निजी क्षेत्रले नै यो समस्या समाधान गर्नसक्छ । अन्यथा राष्ट्रिय राजधानी विकास प्राधिकरणले पनि गर्न सक्छ । सार्वजनिक प्रतिष्ठानहरुको अनावश्यक दायित्व लिएर सरकार बसेको छ । तर, आवासजस्तो अत्यावश्यक क्षेत्रमा सार्वजनिक प्रतिष्ठान गठन गर्नेतर्फ सोचसम्म बनेको छैन ।

डर्टी गार्वेजको क्लिन वाटर र क्लिन इनर्जी

अर्को टीठ लाग्दो विषय हो- अलकापुरीको फोहोरमैला र वातावरण व्यवस्थापन । यहाँको भूउपयोग नीति नुहँदाको विडम्बना त आइ नै सक्यो । त्यसले वातावारणमा नकारात्मक प्रभाव पार्ने नै भयो । अर्को समस्या हो राजधानीका नदीहरुको व्यवस्थापन, ढल व्यवस्थापन र फोहोर मैला को व्यवस्थापन । काठमाडौंका सबै ‘मती’ (नदी)हरु ढलमती भइसके । फोहोरमैलाको समस्याको कुरै छाडौं ।

काठमाडौं र नेपालका अरु ठूला शहरहरुको अर्को विरुप चरित्र हो साना-मझौला उद्योगहरु र आवासीय एवं व्यापारिक क्षेत्रको सीमाङ्कन नहुनु ।

अस्पतालको छिमेकमा चौबीसै घण्टा काठ चिरानको कर्कश आवाज सुनिन्छ । छात्रावाससँग कार्पेट कारखानाको दोहोरी घन्किन्छ । पवित्र मन्दिरको आरती गार्मेन्टसका हिन्दी गीतको आवाजमा दबिन्छ ।

अहिले काठमाडौंमा केन्दि्रत प्रोसेसिङ तथा उत्पादनमूलक उद्योगहरुमा प्रिन्टिङ प्रेस, गार्मेन्ट, कार्पेट, काष्ट, बेकरी, मेटल फ्याबि्रकेसन, ईंटा इत्यादि यत्रतत्र छन् । यी सबैलाई काठमाडौ बाहिर सार्नुपर्छ र अरु शहरमा पनि औद्योगिक क्षेत्र तोक्नुपर्छ ।

काठमाडौं देशको वित्तीय केन्द्र हो, राष्ट्रको राजधानी भएकाले राजनीतिक र प्रशासनिक केन्द्र हो, ठूलो उपभोक्ता बजार हो । यसलाई यही रुपमा व्यवस्थापन गर्नुपथ्र्यो/पर्छ ।

काठमाडौं राष्ट्रिय राजधानीमा भएका महत्वपूर्ण क्षेत्रमा जग्गा जमिनको दुरुपयोग र अनुपयोगको कथा अर्को पेचिलो विषय हो । भद्रगोल र केन्द्रीय कारागार तथा थापाथलीको धान गोदाम यसका उदाहरण हुन् । सुधारगृहको रुपमा जेलहरु स्थानन्तरण गरी त्यहाँ व्यापारिक केन्द्रहरु निर्माण गर्न सकिन्थ्यो । सरकारले नै प्रयोग गर्ने हो भने पनि सेनालाई दिएको भए टुँडीखेल मासेर सैनिक घरहरु त बन्ने थिएनन् ! यस्तो भिल्लका हातमा मणि लिएर हामी बसेका छौं ।

यी यस्ता सामान्य कुरा हुन् । जसले अबलम्बन गर्न न कुनै ठूलो बजेट चाहिन्छ न कुनै विशेष पूर्वाधार । मात्र इच्छाशक्ति र नियम असल भए पुग्थ्यो/पुग्नेछ ।

(सुवेदीको पुस्तक सपनाका गाथाहरुबाट)

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/05/280348/#comment-459149

Article on onlinekhabar

राहत कोषः प्रधानमन्त्रीको कमण्डलु र अर्थमन्त्रीको अररोपन

रणनीतिक गोलचक्करमा उद्धार र राहत

२०७२ जेठ ७ गते १३:०६ मा प्रकाशित

 266  45 

  2

अरुणकुमार सुवेदी

वैशाख १२ गतेको भूकम्प र २९ गतेको पराकम्पपछिको उद्धार तात्कालीन राहत सँगसँगैको सरकारको क्षमता दातृनिकायको नियत र सहयोगी भनिएकाहरुको असलियतको बहस सुरु भएकोे छ । विशेष गरेर राष्ट्रिय अन्तरराष्टिय गैरसरकारी संस्थाहरुको रवैया र दातृनिकायहरुले देखाएको चिसो रेस्पोन्सलाई मनन गर्दा अब सरकार परम्परागत सोचबाट नभई विपत व्यवस्थापनका लागि नयाँ विचार र सोचबाट अगाडि बढनुपर्ने स्थिति आएको छ ।

दातृ निकायहरुको अहिलेको स्थिति हेर्दा भरपर्दो देखिएन । कबुल नै नगर्ने, गरेको नदिने, दिए ढीलो दिने र सरकारको प्राथमिकताभन्दा आफ्नो रणनीतिक प्राथमिकताले खर्च गर्ने यस्ता तमाम समस्याहरु देखा परे ।

अरुणकुमार सुवेदी

प्रधानमन्त्री राहत कोषमा अपेक्षित रकम जम्मा नभएको स्थिति सबैलाई स्पष्ट छ । तर, कोषमा रकम नहुँदा पनि सरकार विशेष गरी अर्थमन्त्रीले अरु विकल्प नल्याउने र रकम निकासामा आनाकानी गर्ने अवस्था आयो । यसकारणले गृहमन्त्री र अर्थमन्त्रीको तीतो जुगलबन्दी पनि प्रेसमा आइरहेको छ ।

प्रधानमन्त्री राहत कोषमा पैसा नजुटे पनि यति विपत व्यवस्थापन गर्न सक्ने पैसा नभएको स्थिति चाँहि थिएन नेपालमा । यो अवस्थालाई तुरुन्त सम्वोधन गर्न सरकारले केही नीति अवलम्वन गर्न सक्थ्यो/सक्दछ ।

प्रधानमन्त्री राहत कोषमा रकम जम्मा नहुञ्जेलसम्म सो कोषका लागि आन्तरिक बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुसँग सरकारको जमानतमा अल्पकालीन ऋण लिन सक्दथ्यो । कर्मचारी सञ्चयकोष, नेपाली सेना र प्रहरीका कल्याणकारी कोषहरु, विमा समितिहरु नागरिक लगानी कोष, वाणिज्य बैंकहरु सबैबाट ऋण उठाएको भए आवश्यक रकम नजुटने अवस्था थिएन ।
स्थानीय बैंक, वित्तीय संस्था र कोषहरुबाट ऋण लिएको रकम प्रधानमन्त्री राहत कोषमा जम्मा हुँदै जाँदा क्रमश तिर्दै जान सकिन्थ्यो /सकिन्छ ।

कर्जामार्फत रकम व्यवस्थापन मात्र हैन आफ्नो प्रत्याभुति जमानत मार्फत अल्पकालीन ऋणका रुपमा स्थानीय उत्पादक र व्यापारिक कम्पनीहरुबाट सामान पनि खरिद गर्न सकिन्थ्यो । एकातर्फ यसको जिम्मा लिएको गृह मन्त्रालय तड्पिएको अवस्था रह्यो भने अर्काेतर्फ अर्थ मन्त्रालय चुप लागेर बस्यो ।

अत्यावश्यक सामाग्री उत्पादन गरिरहेका कम्पनी र आयातकर्ता व्यापारिक कम्पनीहरुबाट उठाइएका त्यस्ता सामाग्रीहरुको मूल्य बराबरको रकम निज कम्पनीले ऋण लिएको बैंकमा निश्चित समयमा जम्मा गर्ने जमानत पत्र जारी गरे सक्किइहाल्थ्यो । यो भएन र त्यो भएन भनी हिँडनुपर्ने अवस्था आउन्नथ्यो ।

खाद्यान्नका ठुल्ठुला आयात-निर्यातकर्ताका मौज्दात पक्कै थिए । त्यसरी नै त्रिपाल पनि पक्का थिए बजारमा । यस विपतमा आवश्यक पर्ने सामाग्रीको भन्सार छुट गर्न सक्दा त्यसअन्र्तगत आएका सामाग्री सरकारले नै खरिद गर्न सक्दथ्यो ।

अन्तराष्ट्रिय वित्तीय संस्थाहरु विशेष गरेर भारतको एक्जिम बैंक चीनको एक्जिम बैंक, एडीबी, वल्र्ड बैंक कहीँबाट पनि दु्रत पद्दतिबाट सरकारले अल्पकालीन आपतकालीन कर्जा लिन सक्थ्यो/सक्छ । त्यस प्रकारको अनुरोध छिमेकी मित्रराष्ट्रहरु र अन्य निकायहरु सामु गर्न सकिन्थ्यो /सकिन्छ ।

यस्ता उपायहरु भए पनि आखिर अर्थ मन्त्रालयले समयमा नै किन अवलम्वन गरेन ? यो अहिलेलेको सबैभन्दा बढी दुखद विषय हो नेपालीहरुका लागि । यसमा सबैभन्दा ठूलो समस्या हो अर्थमन्त्रीको अररो सोच । यति सामान्य कुराको हेक्का अवश्यमेव वहाँलाई थियो । तर, यसतर्फ वहाँ र अर्थ मन्त्रालय लागेको देखिएन ।

उद्धार र तत्कालीन राहातका लागि सरकारले आवश्यक वित्तीय स्रोत व्यवस्थापन गर्न सकेन भन्यो र अभावको कुरा गरियो र मगन्तेझै प्रधानमन्त्री दैवी प्रकोप राहतकोष नामको कमन्डलु मात्र नियालियो । यस्ता सम्भाव्य स्रोत परिचालन गर्नमा अग्रसर नहुने अर्थमन्त्रीलाई यो पंक्तिकार ठूलो दोषी मान्दछ ।

पश्चिमाहरुका लागि नेपाल एशियाका दुई ठूला शक्ति राष्ट्रलाई व्यवस्थापन गर्ने रणनीति ककपिट मात्र हो ।

सरकारले कर्जा उठाउनका लागि निश्चित संवैधानिक प्रावधान पूरा गर्नुपर्छ । यो आपतकालीन अवस्था संकटकालीन अवस्था पनि हो । त्यसका लागि सरकारले आवश्यक अध्यादेश ल्याउन सक्दथ्यो पनि । भर्खरै मात्रै संसदको अधिवेशन सकियो, त्यसमा पनि पेश गर्न सक्दथ्यो । तर, त्यसतर्फ अर्थ मन्त्रालयले कुनै पहल गरेको देखिएन । यस्तो ऋण अल्पकालीन भएकाले राष्ट्रको अर्थप्रणालीमा कुनै ठूलो असर पनि पर्ने थिएन ।

अहिले राष्ट्र संघको प्रक्षेपणअनुसार ४२ अर्ब रुपैयाँ आपत व्यवस्थापनमा लाग्ने देखिएको छ । नेपालका बाणिज्य बैंकहरुको एकल पाटी सीमाको कर्जा सीमा भित्र रही सबै बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट सरकारले ऋण लिने हो भने पनि यति रकम सहजै जम्मा हुन्छ । यही काम राष्ट बैंकले केही क्षणमै गर्न सक्दथ्यो /सक्दछ ।

मेरो पहिलेदेखिको स्पष्ट विचार छः पश्चिमाहरुका लागि नेपाल एशियाका दुई ठूला शक्ति राष्ट्रलाई व्यवस्थापन गर्ने रणनीति ककपिट मात्र हो । यसर्थ सामान्य नीति वा विपदतकालीन नीति जेसुकै होस् पश्चिमाहरु ककपिट उपयोगको रणनीतिभन्दा बाहिर गएर कुनै पनि काम गर्दैनन् ।

यसपालिका भूकम्पीय विपत अधिकांश भौगोलिक क्षेत्र चीनसँगको सीमामा पर्‍यो । यस क्षेत्रमा पश्चिमा त के, भारतको सक्रियतालाई पनि नेपालले होशियारीपूर्वक प्रयोगमा ल्याएनुपथ्र्याे । यही अवस्थाले गर्दा पश्चिमाहरुले सोचे र चाहेअनुसारको मात्रामा उनीहरुको क्रियाकलाप हुन पाएन । यसको प्रतिक्रियास्वरुप भारत र नेपाल सरकारको राजनैतिक नेतृत्व विरुद्ध मिडिया ‘कु’ राम्रै भयो सकारात्मक र नकारात्मक समाचार एवं विचार सम्प्रेषणबाट ।

उनीहरुको अपेक्षा र योजनाअनुसार क्रियाकलाप हुन अप्ठेरो परेपछि पश्चिमा दाताहरुको रेस्पोन्स चिसो हुनु स्वभाविक हो । तर, पश्चिमाहरु त्यति सजिलै छाडनेवाला छैनन् । उनीहरुको कि्रयाकलाप अब अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरु -आइएनजीओ) मार्फत सुरु हुने स्थिति देखिन्छ । यसमा सांस्कृतिक अतिक्रमणकारी मिशनहरुदेखि लिएर कथित विकासे आइएनजीओ र स्थानीय गैरसरकारी संस्थाहरु समेत संलग्न हुनेछन् । जसप्रति चीन र भारतको प्रत्क्षय औंला उठाउने ठाउँ पनि हुन्न र पश्चिमाहरुको काम पनि बन्नेछ ।

यी तीन अवस्थालाई मध्यनजर गरी उप्रान्त सरकारले द्रुतमार्गवाट उपयुक्त निर्णय लिनुपर्ने अवस्था आएको मेरो विश्लेषण छ ।

पहिलो सक्रियता अर्थ मन्त्रालय वा अर्थमन्त्रीको सोच र कार्यशैलीमा परिवर्तन ल्याउनेमा हुनुपर्छ । प्रधानमन्त्रीले तुरुन्त यसमा हस्तक्षेप गर्न जरुरी देखिन्छ । राष्ट्रलाई उद्धार राहत खर्चका लागि आवश्यक रकम सरकारले स्थानीय बैंक कोषहरु र बित्तीय संस्थाहरुबाट अविलम्व कर्जा लिनु पर्छ ।

यसले सरकारको साख बढ्ने छ र सरकार मगन्तेको छविबाट मुक्त पनि हुनेछ । त्यसैगरी सरकारले भारत, चीन, एशियाली विकास बैंक र विश्व बंैकसँग विपत व्यवस्थापन हेतु अल्पकालीन ऋण माग गर्नु पर्छ । यीबाहेक अरुहरुसँग हात फैलाइहाल्नु जरुरी देखिँदैन ।
जब दाता भनिएकाहरुबाट रकम जम्मा हुँदै गर्ला, तब उक्त कर्जा तिर्न सकिन्छ । अन्यथा सरकारले राहत उद्धार हेतु विशेष कर वा सेस पनि लगाउन सक्दछ ।

अन्तराष्ट्रिय गैससहरुले जम्मा गरे प्रधानमन्त्री राहत कोषमा जम्मा गर्छन्, अन्यथा चाहिएन तिम्रो सहयोग भन्ने ठाडो आदेश गर्न सक्नुपर्छ । प्रभावित क्षेत्रमा यिनीहरुको सहयोगले हाइटीको पुनरावृत्ति गर्न नपाओस् । साथै चीन र भारतविरुद्धको पश्चिमा चाखलाई स्थापित गर्न नपाओस् । राहत र उद्धारका नाममा सांस्कृतिक अतिक्रमणको कार्य हुन नपाओस् । आगन्तुक सांस्कृतिक स्थलहरुलाई हाम्रा छिमेकी राष्ट्रहरुको विरुद्धमा प्रयोग गर्ने अवस्थालाई निरुत्साहित गरिनु पर्छ । यसका लागि सरकारले विशेष निकाय र संस्थाको सूची तयार गरोस् । त्यो सूचीभन्दा बाहिरका संस्थाहरुलाई त्यस क्षेत्रमा क्रियाकलाप गर्न रोक लगाइयोस् ।

अहिले कमजोर र वचाऊ अवस्थामा हैन, सरकार चुस्त र आक्रामक शैलीमा अगाडि बढनुपर्छ । सरकार कुनै मिडिया मिसनका कारण वा सामाजिक सञ्जालको अभिमतवाट निर्माण भएको हैन, सार्वभौम नेपाली जनताको मतबाट निर्माण भएको हो ।

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2015/05/279658/#sthash.85FLs4Qz.ufYd6nSX.dpuf

भुकम्प प्रभावित को पुनर्बास बारे

      अहिलेको भुकम्प प्रभावित क्षेत्रबाट जनाशंख्या स्थानान्तरण गर्ने सोच को बिपक्षमा छु | अब बैज्ञानिक बसोबासको योजना बनाउनु पर्छ तर त्यस क्षेत्र कै शुरक्षित स्थान हरु छानेर |पहाडको कृषि बिबिधको सम्भावना अत्यन्त राम्रो छ तेस तर्फ राज्य योजनाबद्ध किसिमले लाग्नुपर्छ |धेरै प्रभावित क्षेत्र मित्र रास्ट्र चिन को सीमा क्षेत्र मा पर्दछन ;जनाशंख्य बिहिन सीमा क्षेत्र आफैमा रास्ट्र को समस्या हो ;जनता स्वयम् सीमा रक्षक हुन् |यी कुरालाई मद्देनजरगरि स्थानान्तरण को कुरा तर्फ नसोचौ अझ तराई को जमिन लाइ थप खण्डीकृतगरि अरु गरिब किसान को संख्या बढाउनु अदूरदर्शी कुरा हो |यदि पिडित लाइ तराई तर्फ वा भित्रि मधेस तर्फ एकात कठ्ठा जमिन घर घडेरी दिई सारिए मा तिनीहरुको भविष्य तेही खेतीहर मजदूर हुने र अप्रयाप्त जमिन मा कुटो कोदालो गर्ने मै सिमित हुनेछ |तर पहाड को सम्भावनाको बिबिधता लाइ प्रयोग गर्न उसले यथेष्ट जमिन पाउछ र समृद्धि आउन सक्छ |तेस्तै पहाड को जना घनत्व घटाउनु आफैमा अब अदूरदर्शी सोच हो बरु पहाड मा रहेको जमिन को ठुलो क्षेत्र्फ़ल लाइ तराइका गरिब समेत लाइ उपलभ्द गराई उनीहरुको जीवन स्तर उकास्न सकिन्छ |संमृद्ध मालिक को सम्भावना बोकेकालाई क्षनिक कुराका आधारमा दरिद्री जीवन मा नधेकलौ|

नेपाल को विदेश नीतिको असफलता

g]kfndf cfly{s, ;fdflhs qmflGtdfkm{t /fi6« agfpg b'O{j6f k|:yfg ljGb' k|fKt eP, @)!^ ;fn / @)$* ;fn . ;+of]ujz b'j}k6s g]kfnL sf+u|]; kf6L{sf] g]t[Tjdf ;/sf/ ag]sf] lyof] . aL=kL= sf]O/fnfh:tf] zLif{:y /fhgLlt1 k|r08 ax'dtn] k|wfgdGqL ag]sf] / cfly{s ;fdflhs ¿kn] o'ufGtsf/L sfd ub}{ /x]sf] cj:yfdf /fhf dx]Gb|n] …s"Ú u/L ;QfRo"t u/fP . zlQmsf] ul0ftdf klg sdhf]/ /fhf dx]Gb|n] To:tf zlQmzfnL k|wfgdGqLnfO{ Tolt ;xh} …s"Ú ug{ ;Sg' crDdsf] ljifo lyof] . o; ;DaGwdf aL=kL= sf]O/fnfsf] cfTdj[QfGtdf w]/} s'/f cfO;s]sf] 5 /  o;sf nflu :ki6 ¿kdf ef/tnfO{ g} sf/s 7x¥ofOPsf] 5 . olb ef/t sf/s gePsf] eP /fhf dx]Gb|sf] cf}sft g} lyPg aL=kL= sf]O/fnfnfO{ ckb:y ug]{ . k|Zg p7\5, g]x¿h:tf] zfGt / zfnLg JolQmn] aL=kL= sf]O/fnfnfO{ ckb:y ug]{ h:tf] qm"/td /fhg}lts sbdsf] kfZj{ ;dy{g ug'{kg]{ s] sf/0f k¥of] < o; :jKgsf/sf] ljZn]if0f 5, aL=kL= sf]O/fnfsf] ;aeGbf 7"nf] c;kmntf g} oxL xf] . aL=kL sf]O/fnfn] lnPsf] ljb]z gLltk|lt ef/tsf] 7"nf] c;xdlt /Åof] . h;nfO{ g]x¿n] r'gf}tL 7fg] / aL=kL sf]O/fnfh:tf] JolQmnfO{ ckb:y ug]{ sbdsf] kfZj{ ;dy{g ug{ k'u] .

@)!^÷)!& ;fntfsf rLg / ef/tsf] cfk;L tgfj pTsif{df lyof] . cGt/f{li6«o ;DaGwdf zfGt s"6gLltsf kIfw/ ef/tLo k|wfgdGqL hjfx/nfn g]x¿dfly rLgn] …Dofs df]xg nfOgÚ nfO{ cGt/f{li6«o ;Ldf gdfg]sf] cj:yfn] 7"nf] ;fdl/s bafa al9/x]sf] lyof] . rLgsf tTsfnLg sDo'lg:6 zf;s dfcf]T;]t'ª qmflGtsf/L -<_ x:tIf]ksf/L sDo'lg:6 g]tfsf ¿kdf :yflkt lyP . l5d]sLx¿aLrsf] a9\bf] tgfjnfO{ ;Gt'ngdf /fVg aL=kL sf]O/fnfnfO{ cK7\of/f] k/]sf] lyof] . rLgsf] a9\bf] bafaaLr ef/t cfkm\gf] ;'/Iff / /0fgLlts rf;f]df g]kfnsf] k"0f{ ;xof]usf] ck]Iff ul//x]Yof] eg] rLg t6:ytfsf] . of] bf]xf]/f] bafaaf6 lg:sg aL=kL= sf]O/fnfn] ljb]z gLltdfkm{t pN6f] b'j} l5d]sLdfly bafa lbg] /0fgLlt clVtof/ u/] . tLj|t/ ¿kn] lj:tf/ eO/x]sf] g]kfnsf] cGt/f{li6«o ;daGwdfkm{t pgn] cfkm"nfO{ cd]l/sfsf] glhs cyf{t\ klZrdk/:t JolQmsf ¿kdf :yflkt u/] . cd]l/sfsf] /0fgLlts ;fem]bf/ klZrd hd{gL / Oh/fon;Fusf] ;3g ;DaGwdfkm{t of] ;Gb]z b'j} l5d]sLx¿nfO{ k'¥ofOof] . :jKgsf/sf] ljZn]if0fdf ljb]zgLltsf] of] df]8]n t];|f] zlQmsf] ;xf/fdf l5d]sLx¿nfO{ ;Gt'ng ug]{ df]8]n xf] . of] s'/f ef/tnfO{ kr]g / p;n] 7"nf] r'gf}tLsf ¿kdf u|x0f u¥of] .  tTsfnLg rLg cd]l/sfsf] pu| dfq xf]Og, c:j:y lj/f]wL lyof] . aL=kL= sf]O/fnfsf] of] r'gf}tL rLgnfO{ klg c:jLsfo{ eof] . kl/df0f:j¿k /fhf dx]Gb|nfO{ kfZj{ ;dy{g u/]/ g]x¿ h:tf] JolQmn] aL=kL=nfO{ ckb:y ug{ ;xof]u u/] / of] sbdk|lt la=kL=sf cgGo ldq rfcf]OgnfO klg df}g ;xdltdf b]lvP . aL=kL= sf]O/fnfsf] of] c;kmn k//fi6« gLltn] g} g]kfn ljsl;t x'g;Sg] klxnf] k|:yfg laGb'af6 r'Sg k'Uof] . h;sf] vn kl/0ffd cfh;Dd g]kfnn] ef]lu/x]sf] 5 . g]kfnL sf+u|]; kf6L{ of] aL=kL=jfbL k//fi6« gLltsf] df]8naf6 cfh;Dd klg lgb]{lzt g} b]lvG5 kl/0ffd:j¿k sf+u|];sf] pkNnf] g]t[Tj txsf] e/f];fof]Uo ;DaGw ef/t;Fu slxNo} x'g ;s]g . h;sf] k|ToIf k|efj hn ;DaGwdf klg k¥of]÷kl//x]5 .

/fhf dx]Gb|sf] k//fi6« gLlt M

aL=kL= sf]O/fnfsf] ljsNkdf ef/tsf] kfZj{ ;dy{gaf6 sfo{sf/L ;Qf k|fKt u/]sf /fhf dx]Gb|sf] ljb]zgLlt klg l5d]sLx¿sf nflu e/f];fof]Uo /x]g . oxL ljb]z gLltsf] l;4fGt cª\uLsf/ u/]sfn] g]kfndf /fhtGq c;kmn x'g] cxd\ sf/0f pTkGg eof] eGg] d]/f] 7x/ 5 . g]kfndf sf+u|]; / /fh;+:yf b'j} c;kmn ePsf sf/0fn] g]kfnn] of] b'u{lt Joxf]g'{k/]sf] xf] .

;'?df ef/tsf] kfZj{ ;dy{gdf sfo{sf/L ;Qf ;dfNg ;kmn eP klg /fhf dx]Gb|sf] ef/t;Fusf] ;DaGw ljZj;gLo x'g ;s]g . ef/tsf] /0fgLlts rf;f]nfO{ ;Daf]wg ug'{ eGbf tTsfnLg cj:yfdf a9]sf] rLg–ef/t tgfjnfO{ cf}hf/ agfP/ cfkm" ;Qfdf l6Sg] /0fgLltdf s]lGb|t /x] /fhf dx]Gb| . o; :jKgsf/sf] ljZn]if0f 5 /fhf dx]Gb|n] ;fk]lIft nfesf] ljb]z gLlt lnP . cfkm"nfO{ ;Qf rnfpg ;xh l:ylt lgdf{0f ePdf ef/t;Fu c;n ;DaGw /x]sf] k|efj kfg]{ / ef/tn] sxLFst} c;xdlt hgfP jf ePdf cfkm" rLg;Fu ;xsfo{ u/L ef/tnfO{ PSNofpg] …Anfsd]lnªÚ sf] /0fgLltdf /fhf dx]Gb| v]ln/x] . oxL ljb]zgLltsf] …w"t{ df]8nÚ sf sf/0f g]kfnsf] /fh;+:yf / ef/taLr slxNo} ljZj;gLo ;DaGw /x]g hf] /fhtGqsf] alxu{dgsf w]/} sf/0fdWo] Ps dxŒjk"0f{ sf/0f /Åof] .

sDo'lg:6 cyf{t\ pWj{kftgLo -ef]nf6fOn_ zlQm M

ef/tsf] kfZj{ ;dy{gdf /fHo;Qf sAhf ug{ ;kmn ePsf /fhf dx]Gb|nfO{ ef/t;Fu ;xsfo{ ug{ s]xL cK7\of/fx¿ cfP hf] ef/tsf] tTsfnLg cfGtl/s /fhgLltdf aL=kL= sf]O/fnfsf] JolQmut k|efj / ks8sf sf/0fn] klg ePsf] lyof] . To;af6 kf/ kfpg] /0fgLlts of]hgfcGtu{t /fhf dx]Gb|n] @)@!÷@@ ;fnb]lv sf+u|]; / ef/tsf] ;dfgfGt/ lj/f]w ug]{ hgftfsf] zlQmsf ¿kdf sDo'lg:6x¿sf] v]tL u/] eGg] ljZn]if0f 5 o; :jKgsf/sf] . hltv]/ sf+u|];sf] t?0f klqsf k|ltalGwt lyof] Toltv]/ g]kfnsf s'gf s'gfdf nfn k':tsx¿ k'lu/x]y] / /fhf dx]Gb|sf u[xdGqL v8\uaxfb'/ l;+xn] clvn g]kfn :jtGq /fli6«o ljBfyL{ o'lgogsf] pb\3f6g u/]sf lyP h'g ;ª\u7g sfnfGt/df g]kfnsf] sDo'lg:6 pTkfbgzfnfsf ¿kdf :yflkt eof] eGg' cltzof]lQm gxf]nf .

g]kfnsf] sDo'lg:6 cfGbf]ngsf k|efjzfnL g]tfx¿sf] Oltxf; / lqmofsnfk ljZn]if0f ug]{ xf] eg] ckjfbnfO{ 5f8]/ ;a} g]tfx¿n] b/af/ jf s'g} afÅo zlQmsf uf]6Lsf ¿kdf sfd u/]sf]÷ul//x]sf] lgisif{df k'Ug ufx|f] 5}g . /fhf dx]Gb|sf] ef/t / sf+u|];sf lj?4df sDo'lg:6nfO{ k|of]u ug]{ ;"q / sDo'lg:6sf] cl86jfbL ;"qsf] n'sfdf/L k~rfotsfndf /fd|} rn]sf] xf] . of] l:yltsf] qmdeª\u @)$^ ;fnsf] hgcfGbf]ng kZrft\ g]skf Pdfn]df cfPsf] kl/jt{gn] u¥of] t/ g]skf Pdfn]sf] k|hftflGqsLs/0fn] csf]{ pu| sDo'lg:6 pTkGg x'g] l:yltnfO{ emg\ a9fjf ldNof] / dfcf]jfbLsf] hGd / ljsf; x'g k'Uof] . åGåsfndf dfcf]jfbL g]tfx¿sf] cf>o:yn ef/t /xg', s]xL dfcf]jfbL g]tfx¿k|lt ef/tsf] Jojxf/ / !@ a'Fb] ;dembf/Ldf ef/tsf P;=8L= d'lg h:tf JolQmx¿sf] e"ldsfnfO{ ljZn]if0f ubf{ sDo'lg:6 g]t[TjnfO{ ef/tsf] u'Ktr/ ;+:yf …/cÚ -RAW_ sf] j/bx:t k|fKt lyPg / …/c n] cfkm\gf] /0fgLlts rfncGtu{t dfcf]jfbL g]tfxx¿nfO{ k|of]u u/]sf] t lyPg eGg] k|Zg p7]sf lyP÷5g\ . ef/tsf] tTsfnLg ;Qf?9 bn sf+u|];sf ;'/Iff / ljb]z ljefu c;xdt /xFbf/xFb} / k|d'v k|ltkIfL bn efhkf klg c;xdt /x]sf] cj:yfdf !@ a'Fb] ;xdlt ePsf] lyof] . csf{tkm{ b/af/;Fu cfkm\gf] ;xsfo{ /x]sf] s'/f dfcf]jfbL g]t[Tjaf6} cfPsf] huhfx]/} 5 . kl5Nnf] r/0fdf g]kfnsf] Ps zlQmzfnL sDo'lg:6 36ssf ¿kdf :yflkt ePsf] dfcf]jfbL -b'j} dfcf]jfbL_ ;f+:s[lts cltqmd0fdfkm{t g]kfndf åGå k|f]T;fxg u/]/ cfkm\gf] e"ldsf :yflkt u/L ef/t / rLgdf ck|ToIf bafa l;h{gf ug]{ klZrdf /0fgLltsf] …jls{ª kf6{g/Ú sf ¿kdf k|of]u ePsf] b]lvG5 . cyf{t\ Pp6f a[xQ/ afÅo jf b/af/Lo /0fgLltcGtu{t g]kfnsf sDo'lg:6 36sx¿ hGdg] / yGsg] ub{5g\ . csf{tkm{ dfS;{jfb, dfcf]jfb, n]lggjfbh:tf Ps bnLo hgjfbL ljrf/sf] kIfkf]if0f ug'{kg]{, ax'bnLo k|hftGq klg dfGg'kg]{ cem klxn] /fhtGq klg :jLsfg'{kg]{ 7"nf] j}rfl/s csd{0otfdf /x]sf] lyof]÷5, g]kfnsf] sDo'lg:6 bnx¿sf] lgolt . o;}n] s'g} a]nf Pp6f nf]slk|o gf/f lnP/ pk|mg], cln kl5 To;} 5f8\g] / km]l/ csf]{ d'2f lnP/ pk|mg] uGtJoxLg ofq'h:tf] aGof] g]kfnsf] ;du| sDo'lg:6 kf6L{x¿sf] lgolt . o;}n] of] pWj{kftgLo zlQm aGg k'Uof] . o:tf /fhgLlts zlQmx¿sf] 7f]; ljb]zgLlt / cfly{s ;fdflhs gLlt x'g] s'/} ePg a? ;a} k|sf/sf ljb]zgLlt;DaGwL l;4fGt / b[li6sf]0fk|lt gsf/fTds cfqmd0f dfq /xG5 . sDo'lg:6 kf6L{x¿ pWj{kftgLo zlQmx¿ eP tfklg g]kfndf sDo'lg:6x¿k|lt hgtfsf] hah{:t cfsif{0f a9\b} uPsf] 5 . of] cToGt cfZro{sf] ljifo xf], sDo'lg:6x¿k|ltsf] g]kfnL …df; DoflgofÚ cfkm}Fdf cfdclezfk xf] eGg] d]/f] 7x/ 5 . /fhtGq c;kmn eO;s]sf] / sf+u|]; c;kmn eO/x]sf] clxn]sf] cj:yfdf …sDo'lg:6 DoflgofÚ a9\b} hfg] xf] eg] cGt/f{li6«o v]nsf nflu xfdL cfkm}Fn] pQd cj:yf lgdf{0f u/]sf x'g]5f}+ . pgLx¿nfO{ 7"nf] d]xgt / vr{ ug{ klg kb}{g .

dfly pNn]lvt tLg}j6f zlQmx¿sf] gLlt / /0fgLltn] xfd|f b'j} l5d]sLx¿;Fusf] ljZj;gLo ;DaGw lgdf{0f ug{ ;s]g . cfh xfd|f l5d]sLx¿sf] ljsf; / ;|f]t kl/rfngsf] cj:yfaf6 g]kfn nfeflGjt x'g] cj:yf l;h{gf gx'g' k5fl8sf] k|d'v sf/0fdWo] ljb]zgLlt klg Ps xf] h;sf] k|ToIf k|efjdf g]kfnsf] hn;|f]tsf] pkof]u / pkef]u k¥of] . of] g]kfn lsg aGg ;s]g eGg] s'/fsf] Pp6f cxd\ sf/0f xf] .

g]kfn aGg ;Sg] cj:yfsf] csf]{ k|:yfg ljGb' k|fKt ePsf] lyof] @)$& ;fn . @)$& ;fnsf] ;+ljwfgsf] k|flKt g]kfnL sf+u|];sf] clGtd uGtJo lyof] . To;kl5 pQm /fhgLlts pknlAwnfO{ cfly{s ;fdflhs gLlt, ljsf; / ljb]z gLltdfkm{t :yfloTj lbg] sfd g]kfnL sf+u|];sf] lyof] t/ g]kfnL sf+u|]; To; s'/fdf c;kmn eof] . clxn]sf] /fi6« g} c;kmn x'g] cj:yf cfpg'sf] k|d'v sf/0f g]kfnL sf+u|];sf] cfly{s ;fdflhs gLltsf] c;kmntf xf], ljb]z gLltsf] c;kmntf xf] . csf]{ t];|f] sf/0f 5}g eGg] :jKgsf/sf] ljZn]if0f 5 . kl/0ffd :j¿k ef/t;Fusf] hn;|f]t ;fem]bf/Ldfkm{t …d]uf 8]enkd]G6Ú u/L g]kfnsf] ;d[l4 k|fKt ug{ Ps sbd klg cufl8 a9\g ;lsPg . of] k':ts n]Vb}ubf{ ef/tsf] / g]kfnsf] cfdah]6 / ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmd 5f]6f] ;dosf] cGt/fndf ;fj{hlgs ePsf 5g\ . g]kfn klg ;+nUg x'g'kg]{ hn;|f]tsf] pkof]u;DaGwL of]hgf …gbLhf]8 kl/of]hgfÚ / uª\uf gbLsf nflu …gdfld uª\u] Ú of]hgf ef/t ;/sf/sf] gLltdf k/]sf 5g\ t/ uª\ufsf] *) k|ltzt hnfwf/ ePsf] g]kfn o:tf …d]ufÚ ;kgftkm{ sxLFst} wf/0ff agfpg];Ddsf] cj:yfdf b]lvFb}g . o;n] k|i6 ub{5 ls g]kfn cem} c;kmn ljb]z gLlt lgb]{lzt cfly{s tyf ljsf; s"6gLltdf oyfjt 5 . o;sf] k|d'v sf/0f ef/tsf] ;Qf kl/jt{g xf] t/ g]kfndf eg] @)$& kl5sf] h'g gLlt cleoGtfx¿sf] sf/0fn] /fi6«n] of] b'u{lt Joxf]g'{k¥of], ltgLx¿s} lhDdfdf 5 clxn] klg gLlt lgdf{0f . gofF / 7"nf] ;f]reGbf cfkm\g} ctLtsf] cf}lrTotf k|dfl0ft ug]{ oTgdf g]kfnsf gLlt cleoGtfx¿ s]lGb|t 5g\ / b]z cem} aGg ;s]g÷;Sb}g .

g]kfnsf] hn;|f]t pkof]u x'g g;Sg'sf] sf/0f vf]tNb} hfFbf klZrdfx¿sf] rfv :jtM :yflkt x'G5 h;sf] ;+lIfKt rrf{ uª\uf pkTosf /f0fgLlts of]hgfsf] ;jfn hjfkmsf] qmddf eO;s]sf] 5 . g]kfndf eO/x]sf] klZrdf v]nk|lt ef/tsf] e"ldsf csd{0oem}F k|tLt x''g' cfZro{sf] ljifo xf] . g]kfndf klZrdfx¿sf] e"ldsf ;Gt'lnt agfpgtkm{ ef/tn] plrt sbd grfn]af6 g]kfndf ef/tsf] e"ldsf kftlnFb} uPsf] 5 . g]kfnsf] /fhgLlts / cfly{s ljsf;qmd ef/tn] ;f]r]cg';f/ eO/x]sf] k|tLt x'Gg o; :jKgsf/nfO{ .

cGttM g]kfn /fhgLlts c;kmntfsf] cWofodf k|j]z ul/;s]sf] x'Fbf blIf0f Pl;ofdf Pp6f c;kmn /fi6« gaGnf eGg ;lsGg . ckmuflg:tfg ;dflng yfn]kl5 g]kfnsf cK7\of/fx¿ emg\ a9\g yfn]sf 5g\ . O:nflds /fi6«x¿;Fu cd]l/sfsf] /0fgLlts / ;fdflhs ;fem]bf/L lg/Gt/ cK7\of/f]df kb}{ uPsf a]nf lxGb' ax'n g]kfn / af}4 ax'n adf{df ;d:ofx¿ b]vfkg'{sf] tflŒjs cy{ 5 .

रणनीतिक गोल चक्कर मा उद्दार राहत

रणनीतिक गोलचक्करमा उद्धार र राहत

अरुणकुमार सुवेदी

Posted by: nayapatrika May 11, 2015 Leave a comment

 15  1  0  0  0

वैशाख १२ को भूकम्पको उद्धार तथा राहत कार्यमा मित्रराष्ट्रको संलग्नता उल्लेख्य र विवादास्पद दुवै रह्यो । विशेष गरी भारतीय सञ्चार माध्यम र भारतीय सेनाको उद्धार टोलीका केही क्रियाकलाप विवादास्पद देखिए । सामाजिक सञ्जाल र केही सञ्चार माध्यमले यसलाई उजागर पनि गरे । उनीहरूका क्रियाकलाप नेपालजस्तो आर्थिक, राजनीतिक र कूटनीतिक रूपमा दुर्बल राष्ट्रमा परेको प्राकृतिक विपत्तिलाई विभिन्न शक्तिकेन्द्रले रणनीतिक रूपमा उपयोग गरेको अवस्था बुझ्न गाह्रो भएन । यसकारण विपत् व्यवस्थापनमा पनि राज्यले आफ्नो रणनीतिक व्यवस्थापन चुस्त–दुरुस्त राख्न सक्नुपर्छ भन्ने पाठ यसपालिको विपत्तिले सिकाएको छ ।
यस विपत्तिलाई व्यवस्थापन गर्ने क्रममा नेपाल–भारत सम्बन्धमा नजानिँदो अविश्वास निर्माण भएका संकेत देखिए । सबैभन्दा ठूलो उद्धार मिसन सञ्चालन गर्ने भारतलाई आफ्नै मिसन किन प्रत्युत्पादक साबित भयो ? भारतीय संस्थापनका लागि यो चिन्ताको विषय हुनुपर्छ । ठूलो लोकप्रियतासाथ प्रधानमन्त्री बन्न पुगेका नरेन्द्र मोदीको आजसम्मको कार्यकालमा नेपाल उद्धार/राहत मिसन निकै ठूलो असफलताका रूपमा देखा पर्न थालेको छ । भारतसँग यस्तो स्थिति निर्माण हुनु सुखद संकेत पक्कै होइन ।

नेपाल नीतिमा विरोधाभास
नेपालको विपत् व्यवस्थापनलाई लिएर भारतमा दुई धार स्पष्ट देखियो, नागपुर नीति र रअ नीति (रणनीति) । नागपुर अर्थात् राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ नेपालको विपत् व्यवस्थापनलाई लिएर रणनीतिकभन्दा बढी भावनात्मक देखियो । भारतका धार्मिक सामाजिक संस्थाको ठूलो सञ्जालको अभिभावकत्व भएको सो संस्थाले आफू र अन्य धार्मिक संस्थामार्फत् गरेको सहयोग प्रशंसनीय नै हो तर त्यसले भारत सरकारको प्रतिनिधित्व गर्दैन । नेपालको विपत् व्यवस्थापनमा भारत सरकारबाट शीघ्र रेस्पोन्स गरिएको हो र सोअनुसार सबैभन्दा ठूलो उद्धार टोली र सहयोग पनि आएको हो । तर, भारतको सैनिक उद्धार टोली गएका क्षेत्रका जनताको प्रतिक्रिया, सामाजिक सञ्जालका टिप्पणी र स्थानीय मिडियाका समाचारलाई आधार मान्दा भारतीय उद्धार टोलीको चिसो सक्रियता रह्यो भन्नु अत्युक्ति नहोला । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी भावनात्मक रूपमा नेपालको विपत् व्यवस्थापनमा अत्यन्त संवेदनशील देखिए पनि नेपाल मिसनमा आएको टोली त्यस्तो देखिएन । यसले नरेन्द्र मोदीको नेपाल नीतिमा ठूलो संकट खडा गरेको छ । भारतको परम्परागत नेपाल नीतिमा आमूल परिवर्तन गरी आपसी विश्वास बढाउने नरेन्द्र मोदीको दृष्टिकोण एक कदम पछि परेको अनुभव हुन्छ । भरतको रअ आधारित नेपाल नीतिले मोदीको दृष्टिकोण एक कदम पछि परेको छ । अर्थात् नेपाल नीतिले नरेन्द्र मोदीको भावनासँग तादम्य नराखेको स्थिति देखिन्छ र ठूलो परिवर्तनको सपना देख्ने प्रधानमन्त्रीलाई नै बिस्तारै असफल बनाउने रणनीतिमा मोदी फस्दै गएका त होइनन् भनी शंका उब्जेको छ । नेपाल उद्धार/राहत मिसनको द्वन्द्व भारतमा तुरुन्त समाप्त पनि नहोला । नागपुर र वैधानिक राज्यको नीति अर्थात् रअ नीतिले भारतको सत्तामा ठूलै विरोधाभास निर्माण हुने संकेत देखिन्छ ।

पिपली लाइभ मिडिया
केही वर्षअघि भारतीय निजी सञ्चार माध्यम (विशेष गरी टेलिभिजन) को स्वभाव र प्रस्तुतिलाई लिएर प्रसिद्ध अभिनेता तथा निर्माता आमिर खानको चलचित्र आएको थियो ‘पिपली लाइभ’ । भूकम्पसम्बन्धी समाचार संकलन गर्न आएका भारतीय सञ्चार माध्यमको स्वभाव ठ्याक्कै सो चलचित्रको कथावस्तुसँग मिल्न गयो । भारतीय निजी सञ्चार माध्यमले यस्तो प्रचार मोडेल र शैली प्रयोग गर्‍यो, जसले सरकारलाई समेत बचाव गर्न मुस्किल भयो । सामाजिक सञ्जालमा स्थापित हुन पुगेको ‘गो ब्याक इन्डियन मिडिया’ ट्ेरन्डिङले पनि नेपाल–भारत सम्बन्धलाई एक कदम पछाडि नै पार्‍यो । यो भारतीय सञ्चार माध्यमको ट्ेरन्डिङ र सामाजिक सञ्जालको प्रतिक्रियात्मक ट्ेरन्डिङ दुवैको परिणाम भने एउटै देखिएको छ, नेपालको राजनीतिक नेतृत्वलाई असफल प्रमाणित गर्ने र नेपाल–भारत सम्बन्ध चिस्याउने । यसमा भारतीय सञ्चार माध्यम मात्र होइन, केही नेपाली सञ्चार माध्यम पनि पिपली लाइभ मोडलमा चलिरहेछन् । यो टेन्डिङ वा प्रतिक्रियात्मक टेन्डिङ दुवै एउटै उद्देश्यअन्तर्गत सुझबुझसाथ अवलम्बन गरिएका रणनीति हुन सक्छन् ।

अवाञ्छित राहत/उद्धार
यसबीच विपत्को घडीमा पीडितले सांस्कृतिक हिंसा पनि खेप्नुपर्‍यो राहत र उद्धारका नाममा । पाकिस्तानबाट गोमांसजन्य खाद्यसामग्री आउनु र बचावको आर्तनाद गरिरहेकालाई खाने र बस्ने सामग्रीको सट्टा बाइबल पठाउनु यसका उदाहरण हुन् । यस्ता अवाञ्छित सामग्रीको विरोधलाई भारतीय सञ्चार माध्यमका समाचार संप्रेषण शैलीले ओझेलमा पारिदियो ।

पश्चिमी माखेसाङ्लो
पश्चिमाहरू दीर्घकालीन सोचअनुसार रणनीति तय गरी हरेक क्रियाकलाप निर्धारण गर्छन् । यसैअनुरूप भूकम्पीय विपत्को उद्धार र राहतमा पश्चिमेली रणनीति देखा पर्‍यो, नेपालको राजनीतिक संस्थापनलाई निकम्मा सावित गर्ने र भारतलाई अलोकप्रिय बनाउने । यसअन्तर्गत भारतीय र केही नेपाली निजी सञ्चार माध्यम मात्र प्रयोग भएनन्, भारतको राज्यलाई प्रतिनिधित्व गरिरहेको उद्धार टोलीसमेत प्रयोग भई भारतीय संस्थापनलाई मुकदर्शक हुन बाध्य पार्‍यो । यसमा भारतमा सुषुप्त रूपमा दन्किएको नागपुर र रअ नीतिको द्वन्द्व पनि प्रयोगमा आयो । भारतीय प्रधानमन्त्री मोदी, उनको १२ बँुँदे दिल्ली सम्झौताअन्तर्गत नेपालमा भएको परिवर्तनसँग सहमत थिएन र छैन । तर, रअ त्यसको औचित्यता स्थापित गर्न चाहन्छ, यो उसको साखको विषय हो । १२ बँुदे सम्मmौताअन्तर्गत नेपालमा आएको राजनीतिक परिणति तात्कालीन भारतीय संस्थापन रअ र पश्चिमको साझा उपलब्धि हो । यसको निरन्तरताका लागि मोदीलाई ‘साइज’मा ल्याउन अपरिहार्य थियो र नेपालको विपत्लाई त्यसका लागि उपयोग गरिएको छ ।

नेपालमा स्थापित हुन थालेको नरेन्द्र मोदीको लोकप्रियता र त्यो लोकप्रियतामार्फत् नेपालमा गति पक्रिन थालेको सांस्कृतिक राष्ट्रवादको पक्षपोषण र धर्म निरपेक्षताको विरोधलाई यो स्थितिले अवरोध गरेझैँ प्रतित हुन्छ । चीनलाई निकै लोकप्रिय र भारतलाई निकै अलोकप्रिय भएको जन मनोविज्ञान निर्माण गर्ने वातावरण तयार गरी मोदीलाई चीनसँगको सम्बन्ध विस्तारमा पछि हट्न बाध्य पार्ने स्थिति निर्माण गरिँदै छ । भारतीय सञ्चार माध्यम जहिले पनि भारत–चीन सम्बन्ध चिस्याउन नेपाल–भारत सम्बन्धलाई उपभोग गर्ने पश्चिमा रणनीतिअन्र्तगत काम गरिरहेका छन् भन्ने धेरै तथ्यले प्रमाणित गरेका छन् । अहिले पनि यो स्थिति देखियो ।

- See more at: http://www.enayapatrika.com/2015/05/5541#sthash.CENQZC5N.dNZWkM0X.dpuf

short story Shadhana kale

;fwgf sfn]

     a[xt\ dxfgu/L aDa], c+w]/L Oi6, gGb ax'/fli6«o sDkgL, vfB pTkfbg OsfO{ ;a} eGGf' kb{5 . gDa/ klg cGoyf o; dxfgu/Ldf sxfF k'Ug' kg]{ sxfF k'U5÷k'luG5 . ld:6/ bofgGb gf8\sgL{n] dnfO{ r]tfagL lbb} eGof] . hlt k6s s'/f u¥of] k|;+u÷ck|;+u p:fn] cfˆgf] gfd lnO/x]5,  Tof] klg ld:6/ ;lxt\ . 3/ klg p:fsf] ef];{jf h'x' / c+w]/L j]:6sf] aLr,afGb|f|sf] glhs d}n] ;f]Wg g} k/]g . lsg ls ef];{jfdf a:g' cfkm}df uj{sf] s'/f xf] . h'x' rf}kf6L -;d'b| lsgf/_ ;e|fGt Onfsf, dx+uf xf]6n / /]i6'/]G6 oxL 5g\ . aDa] o"/f]k / h'x' k]l/; xf] . oxL ;'k/ :6f/ cldtfe aRrgsf] 3/ 5 . e]f;{jf{ jfGb|f eP/ klg hfg ;lsG5 . oxfF /fh]z vGgfsf] lgjf; kb{5 ld:6/ gf8sgL{n] hof÷ cldtfe, /fh]z÷ l8DknnfO{ sltk6s e]6]sf]5 . o;} t c? :6f/x? klg a:5g\ t/ jf:tf u/]/ ;fWo} x'Gg . pm o; gGb vfB pBf]u s+kgLsf] k|d'v s]ld:6 . o:tf] a'nGb dflg; ;+u e]6 ePsf]df d cjfs\ eP+ . cjsf Ps dlxgf d}n] ld:6/ gf8\sgL{sf]] clwgdf /lx u'0f lgoGq0f tyf pTkfbg Aoj:yfkgsf] tflnd lng' kg]{5 Ù of] eJo kfq d]/f] u'? x'g]5 Ù  / d æ6«]gLÆ . Ps 5]pdf a;]/ a'/]6sf] c+s x]b}{ SofNs'n]6/ lyTb} u/]sL o'jtLn] hf]  P}n] ;Dd df}g lyO{ d tkm{ x]/]/ 5f]6f] d':sfg d':sfO{ gf8sgL{sf] a8Kkg jf d]/] x':;'kg s]nfO{ xf] Tof] :dLt d'b|f kSsf Aof+Uo s;L /x]Yof] . s'/f gf8sgL{nfO{ klg c;xh nfu]5 . cfˆgf] wf/f k|jfx æ/Æ -r_ k|wfg ef/t]nL c+u|]hL aLr}df /f]s]/ p:fn] kl/ro u/fof] æ;L Oh ;fwgf sfn], SjL ;L=cf]=, jls]{ª c08/ dLÆ -ltgL ;fwgf sfn] x'g Ù u'0f lgoGqs clws't d]/f] dftfxftdf sfd ul5{g\ ._ d}n] æx]nf]Æ n] pgsf] kl/rosf] hjfkm lbPF, pgn] klg :dLt d'b|fdf æx]nf]Æ elgg\  o;/L ;lsof] d]/f] klxnf] lbg .

       ca ;d:of lyof] d]/f] af;sf], p:fn] Pp6f uf]vf{nL b/jfgnfO{ af]nfof] / p:fs} efifdf d æg]kfnL hgfjÆsf] lem6Lu'G6f af]s]/ sf/df /vfof] . xfdL ha pBf]usf] sf/vfgf ejgaf6 lx8|of}+ . xfdL bk{0f 6flsh tkm{ nfUb}5f}+ To; kl5 æcf]e/x]8 la|hÆ kf/ u/]/ æj]:6 nfOg /]Nj]Æ  kf/ u/]/ gj/Ë æ6flshÆ k'luG5 . d a:g] xf]6n ToxL c+w]/L j]:6df /x]5 . p:fn] c? c? s'/f klg u¥of] hf] d]/f lgldQ dxTjsf lyPgg\ . p;nfO{ c+u|]hL af]Ng ufx|f] kl//x]sf] lyof] tyfkL c+u|]hL g} af]ln/x]Yof] . ef/t]nLx?nfO{ c+u|]hL af]Nbf 7"nf] eOG5 eGg] nfUb5 . ef/t]nLx?nfO{ cfkm' hflgkmsf/ / 7"nf] b]vfpg ;fx|} xtf/ nfUb5 . ef/t]nLx?n] ;a} eGbf ghfg]sf] s'/f eb| x'g' xf] . ;+G;f/d} cfkm"nfO{ ;a} eGbf eb| aGg ?rfpg] c+u|]hx?n] @)) aif{ eGbf a9L zf;g ub{ klg ef/t]nLx?nfO{ eb|tf l;sfpg ;s]gg\ . / ;f]xL ;+:sf/sf] k|ltd"tL{ xf] gf8sgL{ .

xfdL xf]6ndf k'Uof}+ . cfˆgf] kl/ro k§6-lahg]z sf8{_ lb+b} p:fn] cfˆgf] kl/ro lbof] d/f7Ldf / d]/f] cfltyosf nflu kfngf ug'{kg]{ lgodx? kmnfUg yfNof] . jxfF ljZjsf] Ps dfq lxGb" /fi6« g]kfnsf] a|fxd0f kl/jf/sf] x'g'x'G5, axfFnfO{ ;fsfxf/L ef]hgsf] ljz]if k|aGw ug'{ kg]{5 . lxGb':tfgLx?nfO{ a9\tf af7f] x'g'k5{ . ckl/lrt AolQmnfO{ vfgf ;DalGw TolQ 7"nf] jh{gf t]5\of{Olbof] g8sgL{n] . d /f]h lkpg / df;' vfg dg k/fpg]nfO{ oxfF eGbf s7f]/ cg'zf;g s]lx x'GgYof] t/ nfh arfpg klg d}n] ;fxfsf/L g} 
x'g'k¥of] . gf8sgL{nfO{ cfˆgf] hft eg]sfdf dnfO{ k:rtfk klg eof] of] lxGb' ;+:s[ltsf] sf]/ g} eof]Ù hftkft klg ;+:sf/df h:tf] eP klg hftsf] k'5/ slxNo} g5f8Lg] dnfO{ lbSbf/ klg nfUof] . o;/L dflg;sf] k|s[lt ga'emL nflbg] a8f] eb\bf :jefj x'G5 ef/t]nLx?sf] .

d laxfg} sf/vfgf ejg k'u]/ k|of]uzfnf k;]F ;fwgf cfP/ sfddf h'l6;s]sL lyO{ xfdLn] k|ftsflng clejfbg ;f6f;f6 u¥of}+ . dfkm u/ dnfO{ Psb'Oj6f dfOqmf]jfof]nf]hLsn ldl8of tof/ kfg'{5 s]lx kl/If0f x?sf nflu . pm r'DasLo dbfgL -DofUg]l6s l:6//_nufP/ sf]lgsn ˆnf:sdf s'g} 3f]n ttfO/x]sL lyO . p;sf cfjfh / d':sfg lgs} cfsif{s lyP . o;} p;sf] cg'xf/df klg t?gLdf k|]l/t x'g' kg]{ ;f}Gbo{tf k|r'/g} lyof] . ;do s]lx v:sL ;s]sf] lyof] t/ gf8sgL{ cfkm} cfO;s]sf] lyPg . gf8\sgL{ dxf k|aGwssf] ;fnf] /x]5 . 7"nf] 7fn'sf] gftfdf k/]kl5 blIf0f PlzofnLx?nfO{ cg'zf;gn] TolQ w]/} afFWb}g To:f sf/0f o:sf] l9nfOnfO{ jf:tf ug]{ s'/f ePg . t/ PSn} k|of]uzfnfdf w'Dw'DtL a:g'' si6k|b e} /x]sf] lyof] dnfO{ . Ps 306f kl5 aNn cfof] ld:6/ bofgGb gf8\sgL{ d}n] p7]/ p;nfO{ clejfbg u/]F dnfO{ rflxPsf] lyof] d]/f] tflndsf] lgb]{lzsf t/ d]/f] of] dfunfO{ p:fn] jf:tf u/]g . ca ;'? eof] p:fsf] ofqf a[tfGt, lsg l9nf] eof] <p:fsf] uf]nd6f]n :kli6s/0f r'KkL ;fw]/ ;'gL g} /x]F . s'/f s] lyof] eg] lzj ;]gfsf] s]lx h'n'; lyof] . 6«flkms /f]lsof] clg To:tf] eof] . lzj ;]gfsf] h'n';n] ;'? u/fof] 5qklt lzjhLsf] k|;+u .

lxGb' d/f7LnfO{ 5fqklt lzjfhL eGbf 7"nf] cl:tTj s]jn eujfg u0fkltsf] dfq 5 . lbNnLsf] ;Ntgt cf}/+uh]jn] ;+xfn]sf] j]nfdf 5qklt lzjhL;+u 3df;g o'4 ePsf] lyof] . To;j]nf lzjfhLsf k'/f]lxt lyP gf8sgL{sf k'vf{ . lzjfhLsf k'/f]lxt ePsfn] a|fxd0f eP klg n8fs' lyP . Tof] o'4df p:sf k'vf{n] axfb'/Lsf ;fy n8]sf lyP . lzjfhLsf pQ/flwsf/L sf] lg s] hflt /fjsf] g]t[Tjdf cu|]hsf] lj?2df k];fjf/sf] n8fOdf klg gf8\sgL{sf k'vf{n] efu lnPsf lyP olt j0f{g ;s] kl5 gf8\sgL{ cfˆgf] s';L{df Ps kmGsf] 3'Dof] / ;fwgfnfO{ 8fSof] .

       ca dnfO{ ;fwgfn] tflnd lbg yfnL . sRrf kbfy{sf] u'0f lgoGq0f ,pTkfbgsf] u'0f lgoGq0f OToflb gd"gf kl/If0f klg pm ;dfgGt/ b]vfO /lxGyL sf]lgsn ˆnf:sdf ;'rs /;fog -OG8Ls]6/_sf] /Ë kl/jt{g klg l5gd} eO/xGYof] . olQs}df ænGrÆsf] 306L -æ;fO/gÆ_ aHof] ;fwgf jf:tjdf g} eb| / z'l;n 5] . p;sf] Aojxf/ b]v]/ g} d}n] cGo ef/tLox?nfO{ lnP/ agfPsf] cf}ift wf/0f kl/jt{g ug'{ kg]{ x'G5 . cfˆgf] a+};sf] :jefjLs rfkNotfaf6 klg /fd|/L ar]sL 5 ;fwgf . ;fwgf / gf8\sgL{sf] 6]andf 3/sf] nGr aS;f8Aafjfnfn NofO;s]sf lyP . dnfO{ rflx SofG6Lg hfg' lyof] .  lbp;f]sf] vfgf 3/s} vfg] k|aGw klg aDa]sf] uha}, cg's/0fLo 5 7"nf zx/sf nflu . cfˆgf] 3/ hlt g} 6f9f eP klg 8Aafjfnfsf] ;b:o ag]/  dfl;s z'Ns lt/] kl5 3/df uP/ n~raS; e]nf kf/L 7Ls ;dodf cfKˆgf] sfo{sIf d} cfOk'U5 . olt 7"nf] hg;d'bdf slxNo} l9nf]  klg x'Gg / ulNt klg x'Gg .

 vfgf kl5sf 306fx? s]xL gf8\sgL{sf] k"jf{ledfgsf syfx?df, s]6L ;fwgfsf cfsif0f{x?df / k|fljlws tflndsf ;"rgfx?df lat] . tL 306fx? dfq x}g lbgx? klg To;/L g} ljt] , s]xL lbgx? 5f]8]/ . o; lardf gf8\sgL{sf k'vf{sf aL/ufyf / a'l4ufyfx? w]/} ;'lgP .

ef]ln 5'6\6Lsf] lbg lyof] . s] u/]/ latfpg] dnfO{ ufx|f] kl//x]sf] lyof] . d}n] cfˆgf]  ;d:of /fv]+ gf8\sgL{;+u x}g ;fwgf ;+u, gf8\sgL{n] yfxf g} gkfpg] u/L . aDa]df x]g]{ g} To:tf] pNn]Vo s]xL 5}g . of] hg;d'b| xf], l;d+]6 /  s+ls|6sf] h+un xf] , :kGbgxLg z/L/ xf] cnsq] ;8s o;sf wdgLx? x'g\  / lghL{j dflg;x? k|f0f x'g\ . o;y{ s] g} x]g{nfO{ ;'emfa b]cf]; ;fwgfn] . kftnf] cfaflb ePsf] 7fpaf6 aDa] k'u]sf] dfG5]  rr{u]6 / eL=6L= sf] eL8 g} klg /ldtf x'G5 eg]/ x'g ;S5 / e"–kl/j]i7Lt /fi6« ePsf] x'gfn] ;d'b| klg /ldtf x'g ;S5  eg]/ p:fn] b'j} 7fpFx? jf rf}kf6L -;d'b| lsgf/_ x]g]{ jf hfg] ;Nnfx lbO{ .

dnfO{ nfUof] ;d'lb|s lsgf/ g} l7s x'G5 t/ dnfO{ s] yfxf hf]8L jf ;d'x ljgf rf}kf6L -lsgf/f_ x]g{] jf hfg' cznL kfv] kg xf] eg]/ . o:tf] sRrf pkb]z u/]sf]df dnfO{ ;fwgf b]lv lgs} /L; p7\of] / csf}{ lbg cleAoQm klg ul/xfn+] d aRrf 5}g jf sRrf 5}g . ;fob of] k|lts[ofn] p:nfO{ /fd|/L yfxf eof] xf]nf o;y{ csf]{ xKtf b]lv 5'§L ljtfpg] cleef/f p:fn] lnO{ d tgfa d'Qm eP .

xfdL ;+ho uf+wLkfs{,O:;]n jN8{ h'x' rf}kf6L, Olnkm]G6fb]lv lnP/ zx/sf ljz]if efux? ;a}sf] e|d0f u¥of}{ Ps cfsf{df pGd'Qm dxz'; u/]/ . dnfO{ nfUof] ;fwgf ef/t]ln t?gL eP/ klg p:df ul0flto u'0f To;/L b]lvPg . xfdLx?df cfsif{0f olty a9\of] ls Ps cfsf{n] ;Ldf cltqmd0f ug{ vf]Hbf k|Ltsf/ nfUg yfNof] . o; zx/sf $÷% j6f /ljjf/ lgs} ;'jf; k"0f{ eP . o; ofqfsf] clt cK7]/f] Io0f Tof] eof] ha d}n] rr{u]6af6 lkmbf{ cfˆgf] jfn]6 jDa] ;]G6«n, bfb/ st} x/fP+ . k};f w]/} t lyPg, dnfO{ /fd|/L yfxf lyof] ef/tdf k};f w]/} lnP/ lx8\g' vt/faf6 vfnL 5}g, tyfkL x/fof] . o:sf] pkfo klg ;fwgf ;+u /x]5 . t/ hfg' kg]{ eof] ToxL gd'gf ef/t]nL a8Kkgsf] /f]uL gf8sgL{ sxfF .

       s'/f n'sfpg' kg]{ eof] ;fwgfsf] ;fysf] ofqfsf] s'/f n] gf8sgL{ nfO{ e6\sfpg klg ;SbYof] . t/ d]/f] ;d:of eGbf k|yldstfsf] s'/f p:sf] k'jf{ledfg 7x¥ofof] p:n] cfhsf] lbg rf}k6 . s'g} gd'gf -:ofDkn_ nfO{ cfZjg -l8:6Ln];g_ ub}{ ;fwgf dw'/ d':sfgn] d]/f] jfBotf k|lt AofªUof sl;/lxyL . s'/f ;'Gg} k¥of] .

g8sgL{sf k"vf{n] 5fqklt lzjhLnfO{ cf}/+uh]an] x/fPsf] abnf lng 7'nf] s;/t u/]sf lyP . o:sf lgldQ p:fsf k'vf{ s'nz]v/ gf8sgL{ c+u|]hL ;]gfdf etL{ eP . d]h/ x8\zgn] lbNnLdf axfb'/ zfx hkm/nfO{ cfqmd0f ubf{ x8\zgsf ;a eGbf ljZjf; kfq lyP s'nz]v/ gf8sgL{ . axfb'/ zfx hkm/ s;/L k/f:t eof] l;kfxL ljb|f]xdf pm lgs} nfdf] xfF;f] xfF:of] . p:nfO{ p:sL a]udhLgt dxn ;+u} klS8P/ /+u'gdf nf+bf p:sf] uf8{ sdf08 s'nz]v/ gf8sgL{n] u/]sf lyP .  axfb'/ zfx hkm/nfO{ klS8P/ lnP/ hfFbf aNn gf8\sgL{sf] sn]hf] 708f eof] . of] 36gfgn] gf8\sgL{nfO{ uf}/jzfnL agfof] .

ef/t]nLx?sf] dgf]u|GyL klg lalrqsf] 5 . c+u|]h;Fu n8\bf klg uj{ g}  nfUYof] / cfˆgf] /fi6«sf] :jtGq ;+u|fdsf] pTsif{df k'u]sf] l;kfxL ljb|f]xnfO{ qm'/ bdg u/L c+u|]h ;fd|fHofnfO{ ;xfotf u/L Ps 5q /fHo ;'lDkP/ /fi6« k/fwLg u/fPsf]df klg uj{ g} 5 . axfb'/ zfx hkm/ h:tf] t/n x[bo ePsf] ;'NtfgnfO{ *) jif{sf] pd]/df  Tof] e'Qmdfg lbg tof/ x'g] x8zgsf] r/ s'nz]v/ gf8\sgL{sf] ;Gtfg ToxL /fi6« b|f]xLsf] aLp t xf] bofgGb gf8\sgL{ klg . dnfO{ Ps lsl;dn] 3[0ff klg pTkGg eof] tyfkL p cfˆgf] wf/0ffdf c6n 5 b'j} ljkl/t s'/f 7Ls x'g\ . ef/t]nLx? o:t} lj/f]wfef;k"0f{ dfGotfdf /xG5g\ . l;kfxL lab|f]xsf] s'/f gf8\sgL{n] ug{;fy dnfO{ g]kfnLx? dfyL k|lz4 n]vs v'zjGt l;+xsf] lbNnL eGg] k':tssf] l6Kk0fLsf] ofb cfof] . h+uaxfb'/ /f0ffn] c+u|]hsf] ;xof]usf nflu l;kfxL lab|f]x bjfpg g]kfnL ;]gf k7fPsf lyP . To;} pk/ 5 pGfsf] l6Kk0fL . æuf]vf{nLx?sf] vKk/ kmnfdn] ag]sf] x'G5 / To; leq uf]j/ el/Psf] x'G5 . ;fob logLx?nfO{ cfdfnfO{ df/ / afa'nfO{ em'08\ofp eGbf klg otf ptf gx]/L ub{5g\ . dnfO{ oxflg/ o;sf] pQ/df ef/t]nL k|lt To:t} l6Kk0fL ;'em\of] . ef/t]nLx?n] ;tsf}+ ;Dd bf;Tj ef]Ubf ef]Ubf olt lxg u|GyL u|:t ePsf 5g\ ls pgLx?nfO{ kfOn} lkR5] a8Kkg b]vfpg' k5{ .

aNn gf8\sgL{ k|;+udf cfof] p:n] cfˆgf] sf/ lgsfNof] / lx8\of] . ldn] kfn]{df /f]s]/ Pp6f dflg;nfO{ lgs} ;do nufP/ vf]Hof] Tof] /x]5 kfs]6df/ / p:sf] sfo{If]q ldn] kfn]{ :6]zg /x]5 . xfdL k'Uof}+ bfb/ Plzofs} ;a} eGb . 7"nf] emf]k8k6L -:nd_ Onfsfdf . Tof] AolQmn] Pp6f 3/ leq x'Nof] . olt ulN58f kf/ u/]/ hfg' k¥of] ls sf]xL klg Ps} k6sdf af6f] klxNofpg ;Sb}g lyof] xf]nf . cGttM Pp6f sf]7fdf p:n] xfdLnfO{ k;f¥of] æ;]NeÆ df /flvPsf c;+Vo k;{x? dWo]df d]/f] k;{ km]nf k¥of] . Ps k};f klg tndfyL k/]sf] 
lyPg . aDj]sf] ljlzi6 kIf dWo] of] klg /x]5 . oxfFsf kfs]6 df/sf] ;+u7g /x]5 . aDa]e/Ldf dfl/Psf] kfs]6sf] ;f/f j:t'x? ltgLx?s} 7fpFdf z'/lIft x'bf] /x]5 . tLg lbg ;Dd klg s;}n] sxL ;"rgf gu/] kl5 dfq To;sf] k|of]u ubf{ /x]5g\ . olb s;}n] Pshgf dfq lrg]sf] eP cfˆgf] h]j dfl/Psf] :yfg atfpg ;s]df h:tfsf] t:t} e]6Lg] /x]5 . kfs]6df/sf ;fyLx? / kl/jf/hgsf] vNtL ;fkm x'g ;Sg] cj:yf ePsf]n] o:tf] k|fjwfg ldnfPsf /x]5g\ . h] xf];\ d]/f] k;{ e]l6of] . ;+;f/df gkfO{g] s'/fx? oxfF kfOG5 .

Pj+ l/tn] csf]{ cfOtjf/ cfof] . of] aLrdf dnfO{ d]/f] Aofj;flos bfloTj eGbf ;fwgfsf] jf:tf a9L x'g yfn]sf] lyof] . Pp6f g]kfnL kxfl8of l76f] aDa}of t?gL ;+u /+lug If0f ljtfpg kfP kl5 slt;Dd p8\bf] xf] ToxL l;df ;Dd d pl8/x]sf] lyP . emg o;kfnLsf] cfOtjf/ ljz]if cfOtjf/ lyof], zlgjf/sf] /flt vf08nfsf] xf]6ndf / cfOtjf/sf] lbg ;'Gb/ gu/  k'gfdf . dnfO{ zlgjf/ kfFr ah] kv{g olt xtf/ ePsf] lyof] ls Ps Ps kn 306f}+ nfdf] h:tf] eO /xYof] ;fwgf s] eGb} lyOg\ yfxf lyPg . P;=cf]g=-s₁_ eL jfg -v₁_ s] s] p:sf] ul0ft ;'qsf] dnfO{ jf:tf lyPg s]jn lyof] t vf08nfsf] /ftsf] .

cGttM k|ltlIft If0f cfOk'Uof] xfdL vf08nf k'Uof}+ . ;d'b| lsgf/ b]lv Ps;o lsnf]ld6/sf] b'/Ldf /x]sf] kxf8 vf08nf ;fFRrL g} ;'Gb/ 5 . hf8f] hf8f] klg nfU5 oxfF . aDa}ofx?sf] df]h ug]{ ynf] g} xf] vf08nf . xfd|f] sf]7f klxn] g} a's e};s]sf] lyP5 . ;fwgfn] u/fPsL /x]5L xfd|f] k|ltIfsf] cGtLd ljGb' ;ldk lyof] . of}+g To:tf] ljifo xf] h:df :qLdf rfxgf clt x'G5 t/ w}o{tf eg] k'?ifsf] klxnf 6'6\b5 . of] klg lalrqg} 
xf] . d cw}o{ ePF, p;n] cfFvf aGb u/]/ z/L/ 5f8LlbO{ . Pp6L t?gL;Fu hGdlbgsf] klx/gdf d h'6\g kfPsf] jf vf]h]sf] of] g} klxnf] lbg lyof] . klxnf] If0f lyof], s'g sfo{ sxfFaf6 s;/L ;'? ug'{ kg]{ xf] d pQ]hgfs}  cj:yfdf ;f]Rb} lyP / :jefljs ?kn] cu|;/ klg eO /x]Gy]F . cgfo; p;n] pR5\jf; lgoGq0f ub}{ elg æs] ltd|f] 3/ sf7df08f}+df 5 ltdL;Fu df]6/ sf/ klg t xf]nf < cfofltt df]6/ sf7df08f}+df w]/} ;:tf] x'G5 eG5g\ gL <Æd}n] yfxf kfP p;ssf] xft sxfF 5g\ . d]/f t/n OlGb|ox? hd] em} eP 5\ofF s:tf] eb\bf cg'e'lt . cGttM ef/t]nLx? dd{lxg g} x'G5g\ logLx?nfO{ k};f afx]s s]xLsf] dd{ yfxf 5}g o:tf] cj:yfdf klg af]n saf]n ug{ u/fpg ;Sg] wGo xf] . ef/tLo gf/L d}n] s]lx lbg cuf8L lgdf{0f u/]sf] ;fwgfsf] af/]sf] wf/0ff ;a} unt ;flat eP p klg Tolx k+lQmdf k/L hxfF cf}ift ef/t]nLx? kb{5g\ . of}gdf Aoj;flostf ePkl5 Tof] eGbf cgfsif{s s'/f csf]{ s]xL x'Gg ljZjdf . of}+gdf ;a} eGbf k/Dk/fjfbLsf] xb eg]sf] klg ljx]sf] clgjfo{ zt{ dfq x'g' kYof]{ gL o:tf] s'/f pkef]Uo ;fwgfsf] ;fk]Ifdf p7fO{ ;fwgfn] d}n] ;'g]sf] lyP klZrd]nL / clk|msLx?;+u j[l4 / z/L/ dfq x'G5 logLx? 3fF6L d'gL hgfj/ / dfyL sDKo"6/ x'g\ . hfkfgL, lrgLof t?gLx? clt t/n x'G5g\ . plgx? ;Fu dg dfq x'G5 . a; dg klUnof] ;j{:j ;'lDkP t/ ef/tLo o'jlt s]  xf] < of] ;fwgf s] xf] < dnfO{ ;'lem/x]sf] lyPg . d}n] p7]/ alQ afn], ;fwgf lgj{:q klN6/x]sL lyO cfFvf aGb u/]/ lrQ ePsL lyO . lz/ b]vL kfp ;Dd cjnf]sg 
u/]+ . sf]lgsn ˆnfS;sf] ;'rs-OlG8s]6/_sf] /+u kl/jt{g ePem} ;fwgf kl/jt{g e} . hLjgsf] u'0f lgoGq0fsf] Pp6f 6fO6«]l6Ë k|of]u lyof] ;fob of] ;fwgf slt lj?k Pp6L t?gL klx/0fdf hlt cfsif{s b]lvG5] ljgf klx/0f TolQ g} s'?k . pHofnf]df Pp6L cfOdfOnfO{ lgj{:q x]g'{ h:tf] lbSs nfUbf] b[io x? s]xL x'bf] /x]g5 . d}n] e'Odf 5/LPsf p;sf j:qx? e]nf kf/]/ p;} dfyL kmflnlbP+ . jf;gfsf] pbbLkg / cfj]u ddf ;dfKt eO ;s]sf] lyof] . d gl/QP/} vf]qmf] eO;s]sf] lyPF . sk8f nufP / xf]6nsf] lan km/5\of]6 ug{ tn cfPF . /ftsf] !) ah]sf] lyof] d lkm/]/ cfpGh]ndf p;n] sk8f nufO ;s]sL lyO 
s]l6 . kfFr;osf] gf]6 lgsfn]/ p;sf] Aofudf xfnL lbP+ p pbf; eP/ ;f]kmfdf a;]/ r'/f]6 tfgL/x]sL lyO . rfG;n/, a|fpg:6Ls ls+u ;fOh ltdLklg tfG5f}+ ls p:n] ;f]wL, oBkL dnfO{ af]Ng] OR5f lyPg t/ klg kb}{g wGofjfb eg]/ d lgl:sP+ .

ef]lnkN6 ;fwgf sfo{no g} cfOg / d klg gf8\sgL{nfO{ cg'/f]w u/]/ sf/vfgf e|d0fsf nflu kgj]n tkm{ nu]F d}n] kgj]naf6 ef]kfn hfg'Yof] / Tot}af6 g]kfn . bofgGb gf8\sgL{ / ;fwgf sfn] ;Fu o:fkl5 slxNo} e]6 ePg g t kqrf/ g} .